Het probleem zit hem in de haalbaarheid van de plannen en de vraag of deze voorstellen nu een effectief antwoord zijn op de vraagstukken van democratie en legitimiteit. De voorstellen van Juncker in dit verband zijn: uitbreiding van de Schengen ruimte; de uitbreiding van de euro tot alle EU lidstaten; deelname van alle EU lidstaten aan de Banking Union; het ontwikkelen van een European Social Standards Union; een sterkere EMU met een Europese Minister van Economische Zaken en Financiën, en de uitbreiding van de competentie van het EP, ook tot euro zaken. Meer Unie dus; voor de lidstaten heeft Juncker dan als kleingeld/ wisselgeld in petto dat hij een Taskforce wil opzetten voor subsidiariteit en proportionaliteit. In die taskforce zouden ook leden van nationale parlementen zitting moeten hebben.

Verder bepleit Juncker een meer democratische EU
Ook in dat verband presenteert hij een lijstje voorstellen en plannen: regels over partijfinanciering (waarover Timmermans op 14 september al concrete plannen presenteerde); de mogelijkheid van transnationale partijlijsten; het organiseren van democratische conventies; een nieuwe Code of Conduct voor leden van de Commissie, en zoals al gezegd de fusie van de functies van beide presidenten (en de uitbreiding van de rol van het EP ten aanzien van de euro zone). Afgezien van de fusie van beide presidenten, nuttige voorstellen, maar ook plannen die zullen bijdragen aan grotere legitimiteit en democratie? De fusie lijkt voorshands, als al wenseljk, niet berg haalbaar; dat laatste geldt ook voor de transnationale partijlijsten. Partijfinanciering, code of conduct en conventies: in enigerlei vorm zullen die er wel komen, maar is daarmee het legitimiteits- en democratievraagstuk opgelost?

Vele inhoudelijke voorstellen zullen afstuiten op de permanente spanning tussen de Europese Raad (de lidstaten) en de Commissie, de verschillende percepties op taak en rol van een minister van financiën, de rol en kracht van de euro ten aanzien van een uitbreiding, en ten aanzien van een uitbreiding van Schengen en interne mobiliteit en de buitengrenzen; en tenslotte de (on)mogelijkheid van de EU om intern om te gaan met immigratie (verdeling van immigranten over de EU lidstaten) en een goed uitgebalanceerd regiem ter regulering van immigratie en voorkoming van ongecontroleerde stromen. Er zal nog veel nodig zijn, in ieder geval ook eerst de Duitse verkiezingen en de Brexit onderhandelingen, voordat stappen gezet zullen gaan worden. Ook op het stuk van een sociaal Europa verschillen de perspectieven tussen Oost en West, en komt de gevoeligheid van nationale soevereiniteit aan de orde waar het om sociale regelingen gaat. De subsidiariteits taskforce die wordt voorgesteld lijkt ook een paradoxaal voorstel te zijn in het licht van de vele andere plannen voor juist meer EU. Als er iets is waar de Commissie in de voorbereidingsfase al veel aandacht aan besteedt zijn dat juist die subsidiariteitstoets en toetsing aan de proportionaliteit. Dat is ook een van de redenen dat de subsidiariteitsbezwaren vanuit de nationale parlementen (‘gele kaart procedure’) zo gering zijn en weinig succesvol. Kortom, een gebaar naar de lidstaten dat de Commissie meedenkt en opdat ze zelf kunnen zien dat de EU eigenlijk wel binnen de eisen van subsidiariteit en proportionaliteit blijft.

Of het organiseren van conventies van burgers zal bijdragen?
Wel, in de zin dat zij beter zijn dan niets, maar tevens zijn zij niet echt toegesneden op de moderne wijzen van communicatie van burgers. Ligt het dan niet meer voor de hand, of ook voor de hand, om via de nieuwe media nog veel meer de communicatie te zoeken? We zien en lezen lijkt het wel meer over de persconferenties en toespraken en tweets van Trump dan van Juncker of Tusk? We horen over het algemeen ook erg weinig van Europarlementariërs; wanneer nationale parlementariërs met Europarlementariërs gezamenlijke overleggen hebben, zoals bijv in de jaarlijkse parlementaire week in Brussel, wordt daar geen publiciteit aan gegeven. Zelfs voor mijn masterstudenten is de dialoog tussen nationale parlementen en het EP iets volstrekt nieuws.

Een van de mankementen van de EU is dat er wel erg veel instituties zijn met hun eigen dynamiek en relatieve geslotenheid: Europese Raad en Raad, Commissie, Eurogroep, ECB; en daarnaast wordt er gesproken over de EU, de EMU, de Bankenunie en nu weer een Sociale Unie, en het Europees Semester, Schengen en een veelheid aan agentschappen. Begrijpelijk en verklaarbaar, maar niet erg toegankelijk voor de EU burger.

Netwerkorganisatie Europees burgerschap
Mijn pleidooi zou dan ook zijn om op Europees niveau te komen tot instelling van een organisatie die een combinatie is van Prodemos en het Montesquieu Instituut, met nationale vestigingen; een geheel dat als netwerkorganisatie Europees burgerschap, de waarde van de EU, de wijze van organisatie van de EU en van de besluitvorming en de lastige balans tussen nationaal en EU en de vele kanalen van besluitvorming en checks and balances, de toegang tot documenten en besluitvormingsprocessen organiseert en nieuwsbrieven en websites inzichtelijk opzet en een bron van info kan zijn voor pers, media, onderwijs en burgers. Juncker’s voorstellen zijn top-down; de EU zou mede een pandemonium moeten zijn van discussie, plannen, voorstellen, transparantie, betrokkenheid en gesprek van nationale actoren (waaronder nationale parlementen) en Europese en tussen en met burgers. Europees burgerschap is er niet alleen door het te poneren in het Verdrag, maar moet ook gevoed worden vanuit de nationale lidstaten die daarvoor samen met de EU de burgers faciliteren.

Democratie en legitimiteit moeten nu eenmaal ook zijn gegrond in een continue dialoog en de EU is niet een simpele organisatie waarvan we kunnen aannemen dat iedereen dagdagelijks op het netvlies heeft hoe en wat. Kortom, benut kennis die daarvoor in de samenlevingen zit, en steun die in het beschikbaar maken daarvan en het steunen van burgers opdat er een Europees debat en diverse nationale dialogen en discussies over en met de EU zijn. Conventies als oefeningen van burgerschap en niet beperkt tot enkelingen, maar als grootschalige en permanente exercities ondersteund door een Europees netwerk.

 Deel 2 van de blog over State of the European Union, geschreven door Aalt Willem Heringa
 Lees hier deel 1 over State of the European Union, geschreven door Aalt Willem Heringa

 Beeld van Flickr, © European Union 2017 - European Parliament
 Gepubliceerd op Law Blogs Maastricht