My UM
My UM
Zoeken

Het recht tot leven gebracht

Hugo and the Law: internationale workshop en tentoonstelling

Popcultuur beïnvloedt niet alleen de manier waarop we over het recht nadenken, maar kan zelfs tot veranderingen in de wet leiden. Een treffend voorbeeld is de 19e-eeuwse auteur, dichter, toneelschrijver, revolutionair, banneling en staatsman Victor Hugo, bekend van Les misérables (De ellendigen) en De klokkenluider van de Notre Dame. Zijn visie en invloed op het recht zijn op prachtige wijze tot leven gebracht in de tentoonstelling Hugo and the Law, nu te zien in de Universiteitsbibliotheek Maastricht (UB). Eline Couperus, Livia Solaro en Arthur Willemse van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid (FdR) vertegenwoordigen het team achter de tentoonstelling. Daarin zitten ook Agustín Parise en Franco Peirone van FdR, Odin Essers en Melissa Prinz van de UB en Emilie Sitzia van de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen (FASoS). 

“Victor Hugo is nog altijd ongelooflijk actueel,” vertelt Livia Solaro, een van de organisatoren van Hugo and the Law. “Alle vraagstukken waar hij mee worstelde zijn nog volop aanwezig in onze maatschappij. Er loopt een directe lijn van hem naar ons.” De workshop en tentoonstelling Hugo and the Law zijn tot stand gekomen in een samenwerking tussen medewerkers van FdR, de UB en FASoS. Veel van de teamleden zijn actief in het Law & Popular Culture Research Network, dat regelmatig bijeenkomsten, lezingen en de evenementenreeks Law in Stories organiseert. “Het onderzoeksnetwerk biedt een creatieve manier van studeren, onderzoek doen en leren,” zegt Arthur Willemse, “en mensen waarderen die speelse aanpak.” 
 

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

group photo lpc-rn

Recht en popcultuur

Het recht weerspiegelt de cultuur van een bepaalde maatschappij en is daardoor beter te begrijpen in die culturele context. “Dit werkt twee kanten op,” legt Eline Couperus uit. “Je kunt kijken naar de invloed van het recht op popcultuur, of juist naar de invloed van in dit geval Victor Hugo’s werk op wetgeving en opvattingen over rechtvaardigheid.” Het idee voor de workshop en tentoonstelling ontstond tijdens een gesprek tussen twee andere leden van het Law & Popular Culture Research Network, Franco Peirone en Agustín Parise, naar aanleiding van het 150-jarig bestaan van Actes et paroles, een bundel politieke teksten van Victor Hugo. 

“Het was veel werk,” vertelt Willemse. “Een academische bijeenkomst is zoveel makkelijker om te organiseren: je regelt een zaal en als je je écht wilt uitsloven, zorg je voor koffie en koekjes.” Maar het was meer dan de moeite waard. Couperus: “De academische wereld draait niet alleen om bureauonderzoek doen en artikelen voor wetenschappelijke tijdschriften schrijven. We hebben deze kans aangegrepen om ideeën te verspreiden en onderzoek waardevol te maken voor een breder publiek. De UM – van de bibliotheek en faculteiten tot collega’s – heeft ons echt de ruimte gegeven om creatief en innovatief te werk te gaan. FdR is nog nooit eerder bij zo’n soort tentoonstelling betrokken geweest.” 

“De academische wereld draait niet alleen om bureauonderzoek doen en artikelen voor wetenschappelijke tijdschriften schrijven. We hebben deze kans aangegrepen om ideeën te verspreiden en onderzoek waardevol te maken voor een breder publiek.”

Eline Couperus

19e-eeuws Parijs tot leven gewekt

Het team kreeg steun van FdR, FASoS, de UB, Stichting Wetenschappelijk Onderwijs Limburg (SWOL) en de Kunst- en erfgoedcommissie (KEC). “We hebben ook contact opgenomen met het Maison Victor Hugo in Parijs over het gebruik van visuele werken van Victor Hugo,” vult Couperus aan. Onder toeziend oog van cultuuronderwijsexpert Emilie Sitzia is een ervaring gecreëerd die meerdere zintuigen aanspreekt. 

Curator Odin Essers en historicus Melissa Prinz hebben originele boeken beschikbaar gesteld uit de Bijzondere Collecties van de UB. Daarnaast bevat de tentoonstelling video’s, muziek, soundscapes en speciale dozen die de geur van revolutionair Parijs oproepen – blijkbaar rook het daar nogal onaangenaam, met een verrassend vleugje cederhout. Van Key & Peele tot Iron Maiden, van een Disney-parodie op Les misérables tot nummers uit de gelijknamige musical: bezoekers worden meegevoerd op een reis door de tijd en verschillende media. 

Couperus is zeer tevreden over het resultaat tot nu toe. “De reacties zijn erg positief, zowel binnen de faculteit als van bezoekers van buitenaf.” Het team heeft onder andere de universitaire gemeenschap en lokale middelbare scholen benaderd om academische rondleidingen te organiseren. “Het belang van ervaringsgericht leren kwam echt naar voren,” zegt Willemse. “In plaats van dat ik dingen vertelde, ging het er vooral om dat ze het gebouw zagen en door de tentoonstelling werden meegesleept. Zeker voor jongeren die zijn opgegroeid in het post-truth-tijdperk van online nepnieuws is het bijzonder om de originele werken te zien.” 

Eline Couperus is docent-promovendus bij de capaciteitsgroep Grondslagen en methoden van het recht van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Maastricht. Haar onderzoek richt zich op economische vrijheden in een sociaal Europa. 

Hugo’s werk: actueler dan ooit

De opening van de tentoonstelling ging gepaard met een internationale, transdisciplinaire workshop en een vertoning van de film Les misérables (2019). Geen verfilming van Hugo’s gelijknamige roman, legt Solaro uit, maar er worden wel vergelijkbare thema’s aangesneden. “Onze collega’s Paula Lozada Alfaro en Janneke Westra hebben deze film uitgekozen. Hij gaat over politiegeweld tegen kansarme jongeren met een migratieachtergrond en speelt zich af in de Parijse voorstad Montfermeil, waar Hugo delen van Les misérables schreef en het verhaal zich ook gedeeltelijk afspeelt. De film laat zowel maatschappelijke evolutie als continuïteit zien, en maakt duidelijk hoe actueel Hugo’s thema’s nog altijd zijn.” 

In Hugo’s roman Les misérables wordt Jean Valjean veroordeeld tot 19 jaar in een strafkamp voor het stelen van een brood om zijn nichtjes en neefjes mee te voeden: wettelijk gezien de juiste straf, maar duidelijk onrechtvaardig. “Het is een geweldig boek,” vindt Willemse. “Literatuur die de filosofische confrontatie toont tussen een traditioneel, conservatief wereldbeeld en een progressieve of revolutionaire visie. Volgens de revolutie was het mogelijk om een rationele maatschappij met volledig rechtvaardige wetgeving te hebben, maar dat is klaarblijkelijk niet het geval.” 

Livia Solaro is promovendus aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Haar onderzoek richt zich op de teruggave van door de nazi’s geroofde kunst. 

Het verschil tussen recht en rechtvaardigheid

Couperus voegt toe dat Hugo onderzoekt “door welke maatschappelijke elementen het komt dat recht en rechtvaardigheid niet samenvallen. Hij noemt ook het recht op onderwijs en vrouwenrechten als mogelijke oplossingen.” Hugo heeft daadwerkelijk invloed gehad op verschillende aspecten van het recht. “Hij stond aan de basis van het internationale auteursrecht. Hij was een voorvechter van de afschaffing van de doodstraf, die hij onrechtvaardig en wreed vond,” aldus Solaro. Haar bijdrage aan de workshop was gericht op Le dernier jour d'un condamné (De laatste dag van een veroordeelde), een korte roman over de doodsangst van een man die ter dood is veroordeeld. “Ik heb veel juridische betogen tegen de doodstraf gelezen. Het was interessant om die te vergelijken met een literaire benadering – wat ik ‘normatieve fictie’ noem – gebaseerd op narratief en emotie.” 

Het team blijft op zoek naar manieren om samen te werken aan toekomstige evenementen. Op dit moment wordt gewerkt aan een geïllustreerd boek over de uitkomsten van de workshop. De tentoonstelling wordt met zes maanden verlengd in de Bibliotheek Binnenstad. Het Law & Popular Culture Research Network zet zijn missie voort door regelmatig evenementen te organiseren. 


Tekst: Florian Raith
Fotografie: Jonathan Vos

Arthur Willemse is docent Rechtsfilosofie aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Maastricht en University College Maastricht. Hij doet onderzoek naar de poëtica en filosofische theologie van gezag. 

Lees ook