Mensen hebben eerlijke regels en heldere afspraken nodig om samen met elkaar te kunnen leven en werken. Systemen van wet- en regelgeving, handhaving en sancties zijn bedoeld om ervoor te zorgen dat iedereen op de hoogte is van die afspraken en zich er ook aan houdt. Toch werkt dat niet altijd zoals gehoopt. Bestaande regels houden bijvoorbeeld (nog) geen rekening met nieuwe ontwikkelingen of bijzondere omstandigheden. Het kan ook zijn dat mensen de mazen van de wet opzoeken. In dat ‘grijze gebied’, doen we vaak een beroep op ‘het morele kompas’. Daarmee gaan we ervan uit dat wel duidelijk is welk gedrag al of niet ethisch verantwoord is – en dat mensen dat zelf kunnen aanvoelen.

Op basis van jarenlang onderzoek naar het gedrag van mensen in de samenleving en in organisaties, biedt Naomi Ellemers een nieuw perspectief op de beperkingen van afspraken en regelgeving. Haar onderzoek stelt de mens als ‘groepsdier’ centraal, en laat zien wanneer en waarom persoonlijke keuzes worden beïnvloed door groepsnormen. Door de psychologische achtergronden van moreel gedrag op deze manier in kaart te brengen, wordt duidelijk wat ‘het morele kompas’ eigenlijk is, en hoe het in de praktijk werkt.

Naomi Ellemers is gedragswetenschapper en is als universiteitshoogleraar verbonden aan de Universiteit Utrecht. Ze is ook honorair hoogleraar aan de University of Queensland. Ze behoort wereldwijd tot de top van haar vakgebied en won in 2010 de Spinozapremie, de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap. Zij is lid van de Koninklijke Nederlands Academie van Wetenschappen en een van de oprichters van Athena’s Angels, een actiegroep die seksisme in de Nederlandse wetenschap aan de kaak stelt.