Voorstel voor nieuwe toetsingskaders voor samenwerkingen ter bespreking met interne gemeenschap

De Universiteit Maastricht neemt nieuwe toetsingskaders in gebruik om de samenwerking met collega-instellingen en andere organisaties te kunnen beoordelen. De kaders zijn ontwikkeld om te voorkomen dat UM-onderwijs en -onderzoek via samenwerkingspartners bijdraagt aan de grootschalige mensenrechtenschendingen of de transitie naar een fossielvrije samenleving tegenwerkt. Voor een beoordeling op kennisveiligheid bestaat sinds 2023 al een toetsingskader. De komende periode bespreekt het bestuur   het voorstel voor de mensenrechtentoets en de toets transitie naar een fossielvrije samenleving met het Management Team en de medezeggenschap. In het voorstel staat ook de organisatievorm beschreven. Er komt één loket voor het doorgeleiden van vragen aan de Commissie Gevoelige Samenwerkingen: de Sensitive Partnerships Unit (SPU).

De toetsingskaders helpen UM-medewerkers om een weloverwogen oordeel te vormen over de mogelijke effecten van samenwerking. En om een goede balans te houden tussen academische vrijheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid.

De mensenrechtentoets wordt ingezet bij institutionele strategische samenwerkingen in landen waar indicaties zijn dat er grootschalige mensenrechtenschendingen of internationale misdaden plaatsvinden. Onder zulke samenwerkingen kunnen UM-brede institutionele netwerken, interfacultaire samenwerkingsverbanden en commerciële partnerschappen vallen. Individuele activiteiten, zoals gezamenlijke publicaties, presentaties en gastdocentschappen, vallen daar in beginsel niet onder, tenzij de individuele activiteit een negatieve impact heeft op de mensenrechtensituatie in het betreffende land. Wetenschappers kunnen hiertoe advies vragen bij de SPU en Commissie.

De toets fossiele industrie biedt UM-onderzoekers ondersteuning bij het nemen van weloverwogen beslissingen over samenwerkingen. Het doel is om bewustwording te vergroten en onderzoekers te faciliteren bij het beoordelen van het mogelijke effect van een samenwerking op de transitie naar een fossielvrije en duurzame samenleving. Deze toets geldt uitsluitend voor onderzoekssamenwerkingen en is een hulpmiddel om transparante en duurzame keuzes te bevorderen.

Om het voor medewerkers zo eenvoudig mogelijk te maken, zal een gebruiksvriendelijke, online ‘zelfcheck’ worden ontwikkeld voor de drie domeinen (mensenrechten, kennisveiligheid en ‘fossiel’). Gebruikers kunnen daarmee zelf een bestaande of beoogde samenwerking checken op mogelijke bezwaren en bij twijfel advies vragen aan de Commissie Gevoelige Samenwerkingen. 

Deze commissie wordt samengesteld uit interne deskundigen en kent drie subcommissies voor de domeinen waarop getoetst wordt. In samenspraak met de decanen stelt het CvB de commissie en subcommissies voor Mensenrechten en Fossiele industrie begin 2025 samen. Voor de subcommissie Mensenrechten gebeurt dat mede na publicatie van vacatures voor commissieleden. De subcommissie Kennisveiligheid is reeds operationeel. De subcommissies zullen adviseren over het al dan niet starten, voortzetten of stoppen van de samenwerking.

Na behandeling in het Management Team en de medezeggenschap neemt het CvB een besluit over de nieuwe toetsingskadersen de organisatie van de SPU en de commissies en wordt de personele invulling daarvan bepaald. Bij wijze van pilot wil het CvB in 2025 samenwerkingsverbanden in drie landen laten toetsen met de mensenrechtentoets. Eén daarvan betreft in elk geval de samenwerking met instellingen in Israël, conform het eerder genomen besluit net voor de zomer.

Na vaststelling zullen op een nieuwe webpagina van de Sensitive Partnerships Unit de relevante documenten gepubliceerd worden met meer uitleg over de toetsing zelf en hoe je zelf verzoeken kunt indienen voor een toetsing. Op die pagina worden in de toekomst ook de gemotiveerde besluiten over samenwerkingsverbanden gepubliceerd. 

De mensenrechtentoets en de toets fossiele industrie zijn afgelopen jaar met medewerking van veel mensen uit de UM-gemeenschap tot stand gekomen:

  • In de loop van 2024 vonden één UM-brede en twee facultaire dialoogsessies plaats om het raamwerk voor de toets fossiele industrie vorm te geven en aan te scherpen. Daarnaast zijn ideeën en kennis uitgewisseld met universiteiten die met een vergelijkbare ontwikkeling bezig zijn.
  • In juni 2024 vonden twee dialoogsessies plaats met medewerkers om de basisprincipes voor een mensenrechten-toetsingskader te bespreken en vast te stellen. Een dertigtal medewerkers vanuit de hele organisatie nam daaraan ‘fysiek’ deel naast een aantal dat schriftelijke input leverde. 
  • In september volgde een sessie waarbij de verschillende onderdelen van het concept toetsingskader mensenrechten in detail zijn bediscussieerd en uitgewerkt. 
  • In november is de opzet van de toetsingscommissie en de toetsingsprocedures besproken en afgestemd met de betrokken collega’s op het gebied van kennisveiligheid, mensenrechten en fossiele industrie. 
  • Op 13 november vond een Studium Generale debat plaats over het morele kompas van de universiteit en de rol van een toetsingskader hierbij.

Lees ook