De suikerklontjes achter je oren

Twee studies balanceren

Nadat hij werd uitgeloot voor Geneeskunde, besloot Ağali Mert in 1991 om zich in te schrijven voor de studie Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit Maastricht (toen nog Rijksuniversiteit Limburg). Een bewuste keuze: het probleemgestuurd onderwijs was destijds vernieuwend, en Ağali voelde zich aangesproken door de interactieve, praktijkgerichte aanpak. 

De studie beviel hem goed, maar in zijn tweede jaar merkte hij dat er, ondanks de colleges en zijn studentenleven bij SV KoKo, ruimte overbleef in zijn week. Moest hij die besteden aan meer borrels en activiteiten, of zichzelf uitdagen met iets nieuws? Hij koos voor het laatste. Op de allerlaatste dag voor de sluitingsdatum besloot hij opnieuw mee te loten voor Geneeskunde. Hij sprintte op zijn fiets naar het postkantoor en stuurde zijn aanmelding als expreszending, zodat deze nog vóór de middag zou aankomen. De toewijding loonde: dit keer werd hij ingeloot.

Zo volgde Ağali vanaf 1993 twee studies tegelijkertijd. Een veeleisende maar leerzame periode waarin hij studie, studentenvereniging en privéleven in balans wist te houden. In 1996 studeerde hij af in Gezondheidswetenschappen en in 1999 volgde ook zijn felbegeerde geneeskundediploma.

Avontuurlijke draai

Tijdens zijn coschappen realiseerde Ağali zich al dat hij niet in een ziekenhuis wilde gaan zitten. “Ik wilde iets doen met avontuur. Iets kunnen betekenen voor de mens op een groter vlak dan alleen in de spreekkamer,” vertelt hij. Hij onderzocht zijn opties: van Artsen Zonder Grenzen, tot de luchtmacht, marine en landmacht. De keuze viel uiteindelijk op de luchtmacht. “Bij het eerste oriënterende gesprek kwam ik er ook achter dat je vlieglessen zou krijgen. Dat was al helemaal te gek!” 

Zodoende werd Ağali opgeleid tot vliegerarts. Hij kreeg niet alleen vlieglessen, maar ook bijzondere trainingen: van luchttransport van gewonden tot hoe je moet handelen met biologische en chemische wapens. Maar werken bij Defensie betekent ook kans op uitzendingen. Voor Ağali werden dat er twee: één naar Kirgizië en één naar Irak. 

De missie naar Kirgizië leverde een onverwachte familieontmoeting op. “Toen ik ernaartoe ging, zei mijn vader: ‘Daar woont nog familie van ons.’ Eenmaal daar ontmoette ik een groep Turkse taxichauffeurs. Ik vertelde een van hen dat ik volgens mijn vader nog familie had in de buurt. Hij vroeg naar de naam en zei dat hij het zou uitzoeken. Drie of vier dagen voordat ik zou terugkeren naar Nederland kwam ik hem weer tegen. Hij zei: ‘Ik weet wie ze zijn’. Hij reed ons erheen. Toen we binnenstapten, keken ze ons eerst een beetje vreemd aan: ‘Wie komen hier zomaar binnen?’ Maar toen ik vroeg of ze een bepaalde naam kenden, zeiden ze: ‘Ja, dat is onze grootvader.’ Ik zei: ‘Dan zijn we familie!’ We hebben een top avond gehad met z’n allen,” vertelt Ağali met een grote lach op z’n gezicht.

Bewondering voor het evenwichtsorgaan

Na enkele jaren in de luchtmacht kreeg Ağali via Defensie de mogelijkheid zijn wetenschappelijke achtergrond beter te gaan benutten en raakte hij betrokken bij een bijzonder project: samen met TNO ontwikkelde men een unieke simulator, Desdemona, de enige ter wereld die zelf g-krachten kan opwekken om de reacties van het menselijk lichaam op beweging te onderzoeken. Hier ontstond Ağali’s fascinatie voor het evenwichtsorgaan. Hij leerde het niet alleen kennen als medisch onderwerp, maar ook vanuit een natuurkundig perspectief. Volgens Ağali bood dat een verfrissende blik: “De natuurkundigen hadden een echt functionele benadering van het evenwichtsorgaan, wat ik als een verademing ervoer vergeleken met de vaak puur medische aanpak. Zij gingen uit van de functie: wat het orgaan doet en hoe het reageert op versnellingen. Ze brachten dat nauwkeurig terug in maat en getal. Dat vond ik eigenlijk heel mooi."

Deze combinatie van techniek, natuurkunde en kliniek liet hem zien wat het evenwichtsorgaan écht doet. "Omdat ik mee mocht werken met TNO kwam ik in aanraking met fascinerende apparaten en onderzoeken,” vertelt hij. “Het maakte heel duidelijk hoe het evenwichtsorgaan, zo’n klein orgaantje achter je oren, een grote rol speelt in het functioneren van de mens: hoe het betrokken is bij allerlei nare vliegtuigongevallen en illusies, en hoe we verschillende typen bewegingsillusies kunnen opwekken. Dat was fantastisch.” Zo werd dit intrigerende mechanisme het centrale onderwerp van Ağali’s werk en onderzoek.

Oriëntatieshift naar revalidatie en virtual reality

Met de inspiratie van het TNO-project en de steun van Defensie, maakte Ağali in 2005 de overstap naar de revalidatiegeneeskunde. Hier haalt hij veel voldoening uit. “Het mooiste aan de revalidatiegeneeskunde is dat je werkt met mensen die in een moeilijke periode zitten, vaak door een ongeval of een aandoening die niet meer beter wordt,” legt Ağali uit. “Juist dan kun je hen helpen om hun leven weer op de rit te krijgen, of in ieder geval de moeite waard te maken voor de tijd die ze nog hebben. Hoe zorg je ervoor dat mensen weer mogen en kunnen deelnemen aan het leven op een manier die bij hen past? Dat is het mooie van dit vak.”

Al snel combineerde hij zijn werk met onderzoek. Zijn promotieonderzoek, afgerond in 2011, richtte zich volledig op het evenwichtsorgaan en leidde tot vernieuwende behandelprogramma’s met virtual reality en serious gaming. In 2011 won Ağali samen met zijn team de Dutch Game awards (de Oscars voor de Nederlandse gaming industrie) in de categorie Best Serious Game voor het spel Body Posture. Aanvankelijk werden deze programma’s uitgevoerd op grote, dure apparaten voor defensie, maar samen met een game designer ontwikkelde hij applicaties die ook op compacte VR-headsets konden worden gebruikt. Zo werden de therapieën praktisch en toegankelijk in de kliniek. In zijn eerste gepubliceerde boek, Dit spel verandert je leven (2014), past hij zijn kennis over (serious) gaming en virtual reality toe op de grote thema’s in ons leven: liefde, oorlog en bedrog.

Kennisdeling: het evenwichtsorgaan en duizeligheid

Het evenwichtsorgaan is dus een piepklein onderdeel achter onze oren, maar het speelt een hoofdrol in ons dagelijks leven. Het zorgt ervoor dat we makkelijk rechtop kunnen lopen, onze ogen kunnen richten en een stabiel beeld kunnen zien, en onze plek in de ruimte kunnen bepalen. Als het evenwichtsorgaan niet goed werkt, merk je pas hoe belangrijk het is: lopen wordt onzeker, autorijden kan misselijk maken en zelfs stilzitten voelt onrustig.

Hoe krachtig dit orgaan is, kun je zelf ervaren met een simpel experiment: de bureaustoelproef. Ga op een draaistoel zitten, sluit je ogen en laat iemand je ronddraaien op een constant tempo. Na ongeveer twintig seconden lijkt het alsof je stilstaat, terwijl je nog steeds draait. Beweeg vervolgens je hoofd 2 seconde naar voren en 2 seconde naar achteren en je hebt het gevoel dat je ‘over de kop’ gaat. Een kleine prikkel blijkt genoeg om enorme illusies van beweging en desoriëntatie op te roepen. “Dat is allemaal het evenwichtsorgaan aan het werk,” aldus Ağali.

De toekomst in eigen hand

Wanneer Ağali wordt gevraagd naar zijn toekomst, is hij nuchter: “Je kunt er wel een idee bij hebben, maar eigenlijk valt het niet te overzien. Je moet het leven ook een beetje nemen zoals het komt.” Of hij altijd in de revalidatiegeneeskunde blijft, of zich ooit op een ander specialisme richt, laat hij open. Voor Ağali draait het om meer dan alleen een vak kiezen: “Het belangrijkste is dat je  je talenten benut en iets doet waarmee je op jouw manier kunt bijdragen aan de maatschappij. En je moet plezier houden in de dingen die je doet.”

Twee dingen zijn in elk geval zeker: Ağali blijft nog lang arts én hij blijft schrijven. Zijn volgende boek is zelfs al in de maak. “Naast mijn werk met mensen met duizeligheid, werk ik ook bij een groot revalidatiecentrum. Daar ben ik verantwoordelijk voor de revalidatie van de arm – alles met de hand, pols en elleboog. En eigenlijk is de hand een heel bijzonder onderdeel van ons lichaam. We doen er alles mee: we werken ermee, we communiceren ermee, we hebben er lief mee, we grijpen en manipuleren de wereld ermee. Het is zó essentieel. Dus ja, mijn volgende boek gaat over de hand.”

Tekst: Janneke Haemers