De recente toeslagenaffaire en veel andere – historische en hedendaagse – voorbeelden roepen (weer) de vraag op of er een plicht tot ongehoorzaamheid bestaat ingeval van onrechtvaardig recht, in het bijzonder voor ambtenaren en rechters maar meer (in het) algemeen ook voor iedereen. Deze vraag willen wij tijdens de VWR wintervergadering 2022 nader belichten.

• De presentaties analyseren en beschouwen de vraag van een plicht tot ongehoorzaamheid vanuit verschillende invalshoeken. Hier valt te denken aan bijvoorbeeld
• Zijn er verschillen tussen ambtenaren, rechters en de bevolking in het algemeen als het gaat om een plicht tot ongehoorzaamheid?
• Is er een verschil tussen dienstweigering en de weigering van een ambtenaar de wet uit te voeren?
• Als er een plicht tot ongehoorzaamheid bestaat, is dat een juridische of een morele plicht? Wat zijn de implicaties hiervan?
• Wat is de betekenis van het contra legem-leerstuk in dit verband? Is een contra legem beslissing een vorm van ongehoorzaamheid of juist niet?
• Wat is het verband tussen een veronderstelde plicht tot ongehoorzaamheid en de rechtstaat?
• Kunnen we vanuit het schandaal van de Toeslagenaffaire gaan nadenken over hoe de wet in- en uitsluit – de ouder die een eenvoudige fout maakt in zijn opgave; de ambtenaar die besluit de wet niet naar de letter te volgen?
• Hoe kan iemand die vanwege gewetensbezwaren weigert de wet te volgen zich verantwoorden?
• Hoe kan de gemeenschap verlangen dat ambtenaren de wet niet volgen?
• Waar ligt in dezen het raakvlak tussen vragen van rechtsfilosofische (‘wanneer mag ongehoorzaamheid verlangd worden?’) en politiek-filosofische (‘wat zegt het over de gemeenschap dat verantwoording wordt afgelegd op het niveau van de ambtenarij en de rechtspraak, maar niet in de politiek?’) aard?
• (Als er een plicht tot ongehoorzaamheid bestaat), hoe kunnen we deze klokkenluiders meer/een betere bescherming bieden?
• Maakt het een verschil of het, bij een wet die niet gehoorzaamd behoeft te worden, gaat om gemeentelijk, nationaal, regionaal, of internationaal recht?

Deze vragen zijn ter illustratie en niet uitputtend.

Programma