De kwaliteitsverbeteringen met de toekomstige voorzieningen
Bij de proefdiervoorziening van de UM is hij verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken, het nakomen van wet- en regelgeving en richt hij zich op organisatorische verbeteringen. Het nieuwe BMC-gebouw zal een grote kwaliteitsimpuls gaan geven. “Onze huidige voorzieningen zitten in een oud gebouw, waar de gang van zaken soms niet optimaal is. Zo zijn er meerdere decentrale labs, waar heel specifieke ingrepen worden verricht op de dieren, bijvoorbeeld voor cardiologisch en oncologisch onderzoek. Daarvoor moeten de dieren vervoerd worden van het CPV naar deze labs en dat kan ze stress bezorgen. In het nieuwe BMC zullen praktisch al dergelijke activiteiten in één gebouw samenkomen, wat resulteert in een enorme verbetering van de voor- en nazorg van de dieren en hun welbevinden.”

De drie pijlers onder het nieuwe gebouw
Teubner benadrukt dat het huidige gebouw niet disfunctioneert. “Het is volledig operationeel en voldoet aan alle wetgeving, maar het proefdieronderzoek heeft zich enorm ontwikkeld sinds het begon. Zo zijn er tegenwoordig zogeheten luchtdouches, die personen die een proefdiervoorziening betreden ‘schoonmaken’. Zo kan de hoge hygiënische standaard en de gezondheid van dieren beschermd worden. Maar deze kunnen niet worden gerealiseerd in het oude gebouw vanwege technische beperkingen. In het nieuwe gebouw kunnen we dus de efficiëntie én de kwaliteit van het werk bevorderen, plus de hoeveelheid stress voor de dieren beperken. Dat zijn de drie belangrijkste pijlers onder het nieuwe gebouw.”

Hoe huisvesting er daadwerkelijk uitziet
Het huisvesten van proefdieren is al decennia onderwerp van onderzoek. Zo veranderden de ooit vrijwel lege kooien en hokken met weinig afleiding in kooien of stallen met materiaal om nesten te bouwen, verstopplekken en speelgoed, zodat proefdieren een leefomgeving hebben die bij hun gedrag past. “De meeste proefdieren zijn sociale dieren en moeten dus volgens de wet in groepen gehuisvest worden, tenzij er een goede reden is om dat niet te doen, bijvoorbeeld na een operatie. Natuurlijk is zo’n leven niet zo uitdagend als een bestaan in het wild, maar het hebben van eten en drinken, een nest, beschutting en een verrijkte omgeving biedt de dieren wel een leven dat in alle basisbehoeften voorziet. Ik denk niet dat het zo slecht is als sommige mensen soms denken! We laten ook graag zien hoe de dieren hier in de Maastrichtse proefdiervoorziening leven. Medewerkers van de UM en MUMC+ kunnen een rondleiding krijgen, want we hebben niks te verbergen.”

Vergeleken met dieren die geslacht worden voor vleesconsumptie
In discussies over dierenwelzijn vergelijkt Teubner de hoeveelheid en kwaliteit van leven van proefdieren met de dieren die voor consumptie worden geslacht. “In Duitsland, waar ik vandaan kom, worden jaarlijks ongeveer drie miljoen proefdieren ge-euthanaseerd, waarvan 85% knaagdieren. Daartegenover staan zestig miljoen varkens die jaarlijks worden geslacht voor voedselproductie en zo’n 720 miljoen kippen. Ze zijn soms qua huisvesting en gedood worden slechter af. Daarmee vergeleken hebben onze proefdieren bevoorrechte leefomstandigheden”, zegt hij.

Waarom het noodzakelijk is dieren te gebruiken in onderzoek
Elk jaar moeten alle instituten die gebruik maken van dieren voor onderzoek rapporteren hoeveel dieren van welke soort zijn gefokt, gebruikt en ge-euthanaseerd. De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (nVWA) publiceert die aantallen in officiële organen als ‘Zo doende’. In Maastricht worden muizen, ratten, konijnen, varkens, schapen, geiten, zebravissen en soms cavia’s gebruikt voor experimenten.
Voor Teubner is het evident dat je geen onderzoek op mensen kunt doen op de manier waarop dat kan bij dieren. “Buiten de ethische discussie over experimenten op mensen, maakt de genetische diversiteit van de humane populatie het onmogelijk om systematisch onderzoek te doen naar bijvoorbeeld genetische aandoeningen. Met dieren kun je groepen hebben met hetzelfde genoom, zoals eeneiige tweelingen, waardoor je makkelijker en betrouwbaarder de functie van een bepaald gen of het effect van medicatie kunt ontdekken en beschrijven.
Naast het belang van proefdieren voor fundamenteel onderzoek”, voegt hij daaraan toe, “is er het testen van nieuwe operatietechnieken op dieren, of nieuwe hulpmiddelen zoals hartpompen en nieuwe medicatie. Deze translationele geneeskunde illustreert vaak beter het dilemma: wie wil een ongetest medicijn als eerste innemen? Wie wil de eerste patiënt zijn bij wie een niet getest apparaat wordt geïmplanteerd?”

Waarom  onderzoek niet per se een directe toepassing hoeft te hebben om waardevol te zijn
Natuurlijk, zegt hij, kun je een mens niet spiegelen aan een fruitvlieg en misschien ook niet aan een muis. “Meestal kunnen we een menselijke ziekte niet één op één kopiëren in knaagdieren. Maar het model van de muis of rat stelt ons in staat om een idee te krijgen van de functie van een specifiek gen, dat bijvoorbeeld een rol speelt in leverkanker. Het eenvoudige idee erachter is om mechanismes te ontdekken hoe moleculen en genen normaliter werken in bepaalde ziektes.”
Volgens Teubner worden de positieve resultaten van proefdieronderzoek te weinig benadrukt in het publieke debat tot nu toe: alle medicijnen die uitgevonden zijn, nieuwe operatietechnieken, of ‘slechts’ nieuwe kennis. “Wat wetenschappers vandaag ontdekken, is misschien niet te linken aan een actueel probleem, maar wellicht over twintig jaar wel. Ik denk dat het gevaarlijk is om te verwachten dat biomedisch onderzoek, en wetenschap in het algemeen, ons direct ten goede moet komen.”
Hij geeft het voorbeeld van de Britse onderzoeker John Gurdon, die de Nobelprijs kreeg in 2012 voor zijn onderzoek met kikkereieren. In 1962 kloonde hij kikkereieren, waarna moleculen konden worden geïdentificeerd die belangrijk zijn voor de ontwikkeling tot levende kikker. Deze studies vormden het fundament voor de ontdekking van vele moleculen die belangrijk zijn in de ontwikkeling van kanker. “Maar in 1962 dachten de mensen dat Gurdon gek was. ‘Wat doet hij met die kikkereieren?!’, zeiden ze. Daarom moeten we altijd beseffen dat de waarde van onderzoek niet af moet hangen van de directe toepassingsmogelijkheden. Wetenschap bouwt voort op eerdere resultaten en vraagt om wat geduld.”

Wie zegt eigenlijk dat u verplicht bent proefdieren te gebruiken dan?
“De Nederlandse en Europese overheid. Als je een nieuw potentieel medicijn op het spoor denkt te zijn, mag je dat niet meteen testen in patiënten. Dat lijkt me ook verstandig: ik denk dat niemand zijn gezonde familielid wil blootstellen aan een hartaanval voor onderzoeksdoeleinden. Eerst moet je volgens de wet in twee verschillende diersoorten aantonen dat het inderdaad werkt. En daarna nog eens in twee diersoorten dat het niet giftig is. Ieder medicijn in de apotheek is dus door vier diersoorten heen gegaan, van de ADHD-medicatie tot statines tegen hoog cholesterol of de crème tegen eczeem. Maar ook de maagzuurremmers en de pijnstillers die je gewoon in de supermarkt koopt tegenwoordig. ALLE medicijnen die we nu kennen, zijn op dieren getest.”

Is er iets zinnigs te zeggen over de termijn waarop alternatieven zullen voldoen?
“Een minister uit het vorige kabinet heeft ooit gezegd dat Nederland tegen 2025 proefdiervrij zou moeten zijn. Dat vind ik een naïeve opmerking, die inmiddels gelukkig is genuanceerd. Stel dat Europa nu zou stoppen met dierproeven. Dan verplaatst al dit onderzoek én de bijbehorende biotech-industrie waarin Nederland groot is, zich naar een ander werelddeel. China bijvoorbeeld, waar ze heel anders naar dierenwelzijn kijken. Willen we werkelijk onze handen op die manier ‘schoon wassen’? Dat vind ik onethisch. De realiteit is, dat als we ons steentje willen bijdragen aan de verdere verbetering van gezondheidszorg, dierproeven onmisbaar zijn. Dat gaat van een vaccin tegen q-koorts, waarnaar de Nederlandse overheid momenteel dringend zoekt, tot betere overlevingskansen van mensen met kanker of hart- en vaatziekten. Iedereen die een naaste heeft verloren aan zo’n ziekte, vraagt zich af of daar nu geen betere behandeling voor te verzinnen is.”

Wat heeft u zelf bijvoorbeeld bereikt met behulp van proefdieronderzoek?
“Naast DNA hebben we in ons lichaam ook RNA: macromoleculen waarin erfelijke eigenschappen zijn vastgelegd. In muizen met een ziek hart zagen we een bepaald RNA-molecuul te veel ‘tot expressie komen’, oftewel: het was oververtegenwoordigd. We keken in biopten van harten van mensen die overleden waren, en daar zagen we exact hetzelfde terug. In ons lab hebben we vervolgens een medicijn gemaakt dat dat RNA kan afremmen. Als we dat toedienen aan muizen met hoge bloeddruk en een ziek hart, blijkt het hart zich te herstellen. De volgende stap was het in een groter proefdier te testen. In Portugal vonden we een groep chirurgen die ervaring had met dit soort onderzoek in varkens. Ook de varkensharten deden het ontzettend goed op ons medicijn. De volgende stap is het testen van toxiciteit, of het vergiftigend werkt. In totaal zijn voor dit onderzoek, dat mogelijk kan bijdragen aan de behandeling van hartziekten door hartklepvernauwing of hoge bloeddruk, tot nu toe vijf varkens en ongeveer honderd muizen gebruikt.”

Vindt u dat weinig?
“Alles hangt af van de context natuurlijk. Als je weet dat mensen thuis muizenvallen zetten en de schappen in de supermarkten dagelijks vol liggen met varkensvlees, waarvoor varkens niet altijd even prettig zijn geslacht, vind ik dat goed te verantwoorden. We doen het niet om dieren te pesten, maar voor de veiligheid. Als het met minder had gekund, hadden we dat absoluut gedaan, want we zijn ons zeer bewust als wetenschappers van de drie V’s die we in Nederland nastreven: Vermindering, Verfijning en Vervanging van dierproeven.”

Als het toch allemaal minder moet, waarom dan nu nog investeren in een nieuw gebouw?
“Omdat dierproeven voorlopig nog broodnodig en wettelijk verplicht zijn en de Maastrichtse faciliteiten zijn verouderd. Ze voldoen aan de wetgeving, maar het kan zoveel beter, ook voor de dieren. Als projectleider van het nieuwe Biomedisch Centrum heb ik de afgelopen twee jaar gezorgd dat de trein bleef rijden; dat de wensen van onderzoekers, bestuurders en dierenverzorgers goed vertaald werden naar architecten en dat we binnen het budget bleven.”

Bent u bang voor intimidatie door anti-dierproefactivisten?
“Natuurlijk denk ik daar wel eens over na. Ik vind het moeilijk te begrijpen dat mensen je bedreigen omdat je je werk doet. Omdat je kanker of hartfalen de wereld uit wilt helpen. Ik vind het eigenlijk laf en onbegrijpelijk, net als het belemmeren van ambulancemedewerkers bij het doen van hun werk. Als je echt tegen dierproeven bent, kun je bijvoorbeeld op de Partij voor de Dieren stemmen. Als die partij dan een meerderheid in de Eerste en Tweede Kamer krijgt en wetgeving doorvoert die dierproeven verbiedt, dan zijn dierproeven verboden. Zo werkt een democratische samenleving. Maar dan zou ik graag van die partij horen hoe we dan wél tot doorbraken kunnen komen in de behandeling van Alzheimer, hersentumoren en meer.”

Wat kunt u van UM-studenten verwachten?

• ze beschikken over  gedegen wetenschappelijke kennis en zijn daarnaast praktijkgericht, waardoor ze makkelijk  kunnen switchen tussen  hun studie en uw organisatie;
• ze zijn opgeleid om oplossingen te creëren voor reële problemen en gewend aan het werken in teams. Beide elementen zijn grondbeginselen van ons innovatieve leermodel Probleemgestuurd Onderwijs (PGO), waardoor onze studenten leren hoe ze theorieën op een praktische manier kunnen toepassen en  uitstekende analytische, communicatieve en projectmanagementvaardigheden verwerven;
• ze zijn gewend aan onze International Classroom, ze studeren met mensen met verschillende culturele achtergronden in de onderwijsgroepen  waardoor ze leren om vraagstukken te benaderen vanuit verschillende invalshoeken. Daardoor zijn ze goed voorbereid op de snelle veranderingen op de huidige wereldwijde arbeidsmarkt;
• onze studenten en alumni zijn uitstekend op de hoogte van de meest recente technieken en ontwikkelingen binnen uw vakgebied.