Van paradijs tot bedrijf, agressie beheerst te kleine populaties.
Stel je woont op een eiland dat door natuurrampen zo’n 90% van zijn oppervlak verliest, waardoor je voedselvoorziening in gevaar komt. Hoe zorg je ervoor dat je genoeg ruimte en eten krijgt voor jezelf en je nakomelingen? Op het eiland Rodrigues losten vogels als de Solitaire dit probleem met geweld op. Ze evolueerden zelfs wapens op hun vleugels.
Je onderzoeksdoel ligt niet altijd naast de deur, zeker niet als je paleontoloog bent en geïnteresseerd in uitgestorven tropische vogels als de vreedzame Dodo en de gewelddadige Solitaire. Hoogleraar paleontologie bij het Maastricht Science Programme, Leon Claessens reist zo nu en dan naar hun leefgebied, respectievelijk de eilanden Mauritius en Rodrigues. Ze liggen midden in de Indische Oceaan en hebben alles wat je van de natuur op een paradijselijk tropisch eiland verwacht: hagelwitte zonovergoten stranden, palmbossen en paradijselijke watervallen.
Paradijs
Net als in Maastricht liggen fossielen op Rodrigues verborgen in kalksteen. Waar de Maastrichtse kalksteen de bodem van een verdwenen zee vormde, liggen de kalksteenkliffen van Rodrigues aan het strand. Ongetwijfeld zijn er ergere werkplekken te bedenken. “De sfeer op het afgelegen eiland is erg aangenaam, verre van de agressie die het leven van de solitaire kenmerkte. Bovendien is het potentieel voor nieuwe ontdekkingen groot op Rodrigues”, zegt Claessens. “De reis naar Rodrigues duurt meer dan een dag. Eerst een vlucht naar Mauritius om dan met een propellervliegtuig door te vliegen naar Rodrigues.” Onderzoek op locaties als Mauritius en Rodrigues is niet goedkoop. De paleontoloog betaalt het met subsidies van onder meer National Geographic.
Opgegeten
Mensen komen nog niet zo lang op Rodrigues. Eind zeventiende eeuw zette een groep Fransen als eerste voet aan wal. Één van hen, François Leguat beschreef de Solitaire. Het viel hem al op dat de één meter hoge vogels extreem agressief waren. “Lang zou de vogel niet overleven. De vroege bewoners aten het eiland binnen twee eeuwen helemaal leeg. De Solitaire sterft al in de achttiende eeuw uit”, zegt Claessens.
De beschrijvingen van Leguat wekken nog steeds de interesse van onderzoekers. Waarom reageerden al deze vogels, mannetjes en vrouwtjes, zo agressief? Agressie op zo’n grote schaal is immers geen goede strategie. “Het kost energie en leidt mogelijk tot verwondingen of zelfs de dood”, zegt Claessens. Menige Solitaire liep tijdens zijn leven botbreuken op die we nu in de fossielen terugzien, ze zijn een stille getuige van hun onderlinge geweld. “De botten van hun vleugels bevatten uitstulpingen ter hoogte van wat bij ons de pols is. Het zijn harde verdikkingen, we noemen ze boksballen. Met deze wapens gingen de vogels elkaar te lijf.”
IJstijd
Uit interdisciplinair onderzoek van paleontologen, evolutiebiologen en geologen blijkt dat het landoppervlak van Rodrigues erg varieert. “Tijdens ijstijden is het groot, maar daarna, als de zeespiegel door smeltend ijs stijgt, neemt het oppervlak razendsnel af, met wel 90%.” De populatie Solitaires komt in de knel. De meest agressieve vogels behouden hun territorium en krijgen de overhand. Ze geven hun genetisch bepaalde agressie door aan hun jongen, uiteindelijk worden alle vogels agressief. Omdat dit fenomeen zich na elke ijstijd herhaalde, bleef de populatie agressief.
Bedrijfscultuur
Het onderzoek leverde een opmerkelijke bevinding op. De wetenschappers kunnen wiskundig aantonen dat er een kritische drempel is; wordt deze overschreden, dan is agressie een onomkeerbare dominante eigenschap van die populatie. Claessens durft de bevindingen naar de mens te extrapoleren, maar zegt er meteen bij dat het hier om een persoonlijke speculatieve reflectie gaat. “Wellicht kun je ons wiskundige model gebruiken voor alle structuren die je als een populatie kunt modelleren. Stel een bedrijf moet drastisch inkrimpen waarbij juist de mensen met een vervelend gedrag hun ontslag weten te voorkomen. Als de organisatie verder krimpt, dan zullen er geen aardige mensen overblijven, er ontstaat een agressieve bedrijfscultuur. Zodra de organisatie weer mag groeien, dan groeit die vervelende bedrijfscultuur mee.”
Claessens werkkamer ligt vol met fossielen, voor een deel nog onbeschreven, verpakt in plastic doosjes. Voor een deel zijn het fossielen die hij recent met studenten in de Maastrichtse ENCI-groeve verzamelde, werk genoeg dus. Maar een paleontoloog heeft altijd behoefte aan nieuw studiemateriaal. “Gelukkig staat er voor de zomer van 2025 weer veldwerk in de ENCI op de kalender en de volgende reis naar Mauritius zit in de planning.”
Tekst: Patrick Marx
Lees meer Sense the Science verhalen
