Wat onderzoekers kunnen vinden hangt af van wat, hoe en waar ze zoeken. “Natuurlijk zijn bacteriën en virussen en hun uitwerking op cellen echt,” legt Horstman uit. “Tegelijkertijd denk ik dat we de realiteit van ziektes construeren.” De manier waarop we ziektes definiëren en onderzoeken is totaal verweven met de paradigma’s en technologieën die we daarvoor inzetten.

Deze visie vermijdt de tweedeling tussen cultuur en biologie (of lichaam en geest, zou je kunnen zeggen). Dit lijkt niet van toepassing op ‘biologische feiten’ als bacteriën en virussen, en, zoals Horstman opmerkt, “mensen vinden die benadering meer aannemelijk bij ‘zachtere’ gemedicaliseerde concepten – denk bijvoorbeeld aan aandachtstekortstoornis of depressie. Maar het gaat ook op voor bacteriën en virussen.”

Omdat de wetenschap zo nauw verbonden is met cultuur, “hebben we bij ziektebestrijding meer antropologen en sociologen nodig!” Horstman heeft hier natuurlijk belang bij, maar het bestuderen van ‘wetenschapsculturen’ kan verstrekkende praktische gevolgen hebben: “Medische microbiologen hadden in een ziekenhuis een test voor antimicrobiële resistentie ontwikkeld die 14 uur sneller was, maar de artsen gebruikten deze niet. Ze vroegen of wij ernaar wilden kijken, dus hebben we mensen geïnterviewd en geobserveerd.”

Het bleek dat de testresultaten een uur voor het einde van hun dienst bekend waren; daarom waren de artsen terughoudend met het wijzigen van het antibioticaschema van patiënten zonder dat ze zelf de effecten ervan konden zien. “Er waren ook andere factoren, zoals de nietszeggende naam van de test, maar het was eigenlijk gewoon een situatie waarin de vijfde verdieping niet begrijpt hoe de vierde verdieping werkt en denkt.”

Horstman bestudeert de biosociale complexiteit van de zorgpraktijk, en brengt die onder de aandacht van wetenschappers en artsen. Hetgeen beslist geen voorzetje is voor relativisme: “Er zijn slimmere en minder slimmere manieren om met deze complexiteit om te gaan… Sommige maatregelen werken beter dan andere, maar het is ook heel belangrijk om het geconstrueerde karakter van de ziekte-realiteit mee te wegen, omdat dit ons ook wijst op onze eigen verantwoordelijkheid voor het landschap van gezondheid en ziekte, inclusief de epidemieën waar we mee geconfronteerd worden.”

Grensgevallen in kaart brengen

In grensregio’s komt biosociale complexiteit vaker voor. Door middel van Bacteria & Borders proberen Horstman en cartografiekunstenaar Marlies Vermeulen te begrijpen wat de positieve of negatieve invloed van grenzen is op ziektebestrijdingsmaatregelen in de Belgisch-Nederlands-Duitse grensregio. Ze gaan etnografisch en statistisch onderzoek doen naar het personenverkeer, vaccinatiepatronen en de verspreiding van infectieziektes.

 “Het zou heel goed kunnen zijn dat staatsgrenzen helemaal geen rol spleen. Op kaarten van de verspreiding van ziektes zie je meestal een nationaal gemiddelde, en ze stoppen bij de grens. Dat doet geen recht aan de meervoudige werkelijkheid van deze grensregio’s.” Daarom zal Vermeulen die empirische bevindingen vertalen in cartografische kunstwerken. “Een kunstzinnige ervaring kan epidemiologen, en mensen in het algemeen, helpen om anders na te denken over grenzen en maatregelen rond de bestrijding van besmettelijke ziektes.” Horstman en Vermeulen hebben de Mingler Scholarship 2020 gewonnen. “We houden ons al geruime tijd bezig met deze materie. Het is altijd al heel relevant geweest voor de grensregio’s, maar de pandemie heeft dat alleen maar benadrukt. Samenwerking tussen de wetenschap en de kunsten op dit gebied is heel spannend en inspirerend.”