Factsheet: 'Wel gescheiden, niet gescheiden? Huwelijkse gevangenschap in Nederland'

Factsheet: 'Juridische middelen die huwelijkse gevangenschap kunnen voorkomen of oplossen'

Eindrapportage Deelrapport 1: 'Wel gescheiden, niet gescheiden'

Eindrapportage Deelrapporten 2 en 3: 'Niet langer geketend aan het huwelijk'

Inaugurele rede Prof. Susan Rutten: 'Gegeven de betekenis van islamitisch familierecht'

Rapport: Gewoon Getrouwd

Call for Papers International MARICAP-conference >>

Conferentie: Recht, religie & praktijk - 13 september 2018
Meer informatie/ registratie

Het verslag:​

Op 13 september 2018 vond in Utrecht de conferentie plaats ‘Gevangen in een huwelijk. Recht, religie & praktijk’. Met deze conferentie werd het onderzoeksproject ‘Huwelijkse Gevangenschap; bruggen bouwen tussen religie en recht’ afgesloten, werden de bevindingen gepresenteerd en werd met het maatschappelijk, politiek en professioneel veld alsook met geestelijken uit meerdere religies, besproken op welke wijze de bevindingen en aanbevelingen uit het onderzoek in de praktijk geïmplementeerd konden worden.

De conferentie werd geopend door Prof. Renée Römkens, directeur van Atria en hoogleraar Gender Based Studies aan de Universiteit van Amsterdam, die onmiddellijk de ernst van het thema duidelijk maakte en het belang om dit te bezien in het licht van verschillende mensenrechtenverdragen. Vervolgens hebben de onderzoekers hun onderzoeksbevindingen gepresenteerd: Esther van Eijk zette uiteen welke situaties van huwelijkse gevangenschap zich in Nederland afspelen en wat deze betekenen voor de daarbij betrokken personen. Benedicta Deogratias besprak het thema van huwelijkse gevangenschap in relatie tot mensenrechten en benadrukte de verplichting voor de Nederlandse overheid om maatregelen te nemen om vrouwen tegen en in situaties van huwelijkse gevangenschap bescherming te bieden. Pauline Kruiniger richtte zich tenslotte in een vlammend betoog tot de Nederlandse wetgever om nieuwe en efficiënte regelgeving tot stand te brengen. Zij wees er ook op dat mensen ook zelf afspraken kunnen maken.

Vervolgens was er de kersverse documentaire ‘Gevangen in het huwelijk’ die als primeur op deze conferentie werd gepresenteerd. In deze documentaire vertelt Noor Stevens, slachtoffer van huwelijkse gevangenschap, haar verhaal, vanaf het allereerste begin tot aan de situatie waarin zij nu zit. Alle aspecten van huwelijkse gevangenschap passeren hier op indringende wijze de revue. Juridische experts vertellen hierbij op toegankelijke wijze hoe al deze aspecten juridisch kunnen worden geanalyseerd. De ochtend werd afgesloten met een door Anniek de Ruijter geleid gesprek met geestelijken uit vier religies (christendom, hindoeïsme, islam en jodendom) en met een ervaringsdeskundige, politicus en vertegenwoordiger van de lokale overheid.

’s Middags vonden er acht workshops plaats waarin met deelnemers werd gesproken over de betekenis voor en implementatie van alle bevindingen in de praktijk en het maatschappelijk veld. Er was een hoge opkomst, met deelnemers uit het maatschappelijk veld, NGO’s, politiek, allerlei professionals, advocaten, geestelijken, overheid en wetenschap. Dat leverde zinvolle en vruchtbare discussies op. Er werden enkele nieuwe initiatieven genomen en de conferentie vormt een aanzet tot verdere acties. Het is duidelijk dat er nog veel moet gebeuren om de positie van vrouwen in huwelijkse gevangenschap of vrouwen die hiervan het slachtoffer dreigen te worden, effectief te verbeteren en te beschermen.

Er zal wetgeving moeten komen; er zal nog heel wat moeten worden gedaan aan informatievoorziening, sensibilisering en netwerkvorming; er lijkt ook echt een dialoog te moeten komen binnen en met de religieuze gemeenschappen. Er is dus ook na deze conferentie nog werk aan de winkel.

Voor foto’s van de conferentie, klik hier.

Algemene informatie over het onderzoeksproject Marital Captivity: Bridging the Gap between Religion and Law

Universiteit Maastricht; Projectcoördinator: Dr. Susan Rutten

Veel mensen die trouwen, sluiten ook een religieus huwelijk. Het ontbinden van zo’n huwelijk kan echter problematisch zijn, vooral voor vrouwen uit migrantengemeenschappen. Dit onderzoek gaat na welke moeilijkheden vrouwen (en mannen) hierdoor ondervinden en welke oplossingen het recht kan bieden.

Wie voert het uit?
Aan de Universiteit Maastricht is per 1 oktober 2013 het, door NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) gefinancierde, onderzoeksproject Marital Captivity van start gegaan. In het project wordt samengewerkt met vier maatschappelijke partners, te weten het Proefprocessenfonds Clara Wichmann, Atria (kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis), Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), en Stichting Landelijke Werkgroep Mudawwanah. Het onderzoek kent vier deelprojecten waarvoor drie onderzoekers zijn aangesteld; de totale looptijd van het onderzoek bedraagt vijf jaar.

Wat is huwelijkse gevangenschap?
Huwelijkse gevangenschap betreft een actueel maatschappelijk probleem dat zich voordoet binnen religieuze gemeenschappen (joods, moslim, hindoestaans, en christelijk) en vooral onder migrantenvrouwen. Van huwelijkse gevangenschap is sprake wanneer het iemand niet lukt om zijn of haar huwelijk ontbonden te krijgen volgens de regels van zijn of haar geloof, in het land van herkomst of het land van de partner. Een scheiding bij de Nederlandse rechter maakt in dit geval geen einde aan dit huwelijk; de man of vrouw blijft daardoor ‘gevangen’ in zijn of haar religieuze huwelijk. Het (veronderstelde) voortbestaan van het huwelijk binnen de religieuze gemeenschap en/of in het land van herkomst, zorgt bijvoorbeeld ervoor dat de vrouw (en soms de man) niet opnieuw kan trouwen, en vervolgd zou kunnen worden voor bigamie of overspel in het land van herkomst wanneer zij dit wel doet.

Wat wordt er onderzocht?
Het onderzoek is verdeeld in vier deelprojecten. In het eerste deelproject wordt de problematiek van huwelijkse gevangenschap in Nederland in kaart gebracht (o.l.v. Esther van Eijk). In de deelprojecten 2 tot en met 4 wordt vervolgens onderzocht of het Nederlandse recht middelen kan bieden die ingezet kunnen worden om deze situatie te voorkomen of om de situatie te beëindigen. Daarbij wordt onderzocht: a) welke rechtsmiddelen uit het Nederlandse recht kunnen worden ingezet (deelproject 2 o.l.v. Pauline Kruiniger); b) hoe een echtscheiding kan worden verkregen in verschillende landen van herkomst (deelproject 3 o.l.v. Pauline Kruiniger); en c) of mensenrechten een verantwoordelijkheid op de Nederlandse overheid leggen om deze vrouwen en mannen te helpen (deelproject 4 o.l.v. Benedicta Deogratias).

Deelproject I
Deelproject II
Deelproject III
Deelproject IV

Partners
Atria, Kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis
Atria is het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis in Nederland. Het instituut is in 2012 ontstaan uit een fusie tussen Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis en E-Quality, kenniscentrum voor emancipatie, gezin en diversiteit. Door de samenvoeging heeft het kennisinstituut brede doelgroepen. Onder het motto 'Sharing the past, debating the present and creating the future' levert het een groot scala aan producten en diensten die op het snijvlak liggen van onderzoek, beleid en geschiedenis.

Stichting Landelijke Werkgroep Mudawwanah (LWM)
De Stichting Landelijke Werkgroep Mudawwanah (1999) richt zich op het versterken van de rechtspositie, zelfbeschikking en emancipatie van migranten en vluchtelingen, vrouwen, mannen en kinderen; op het bevorderen van veiligheid, gelijkwaardigheid en maatschappelijke participatie. Belangrijke uitgangspunten voor het werk van de LWM zijn Mensenrechtenverdragen die richting geven aan het voorkomen en bestrijden van geweld en het naleven van de universele rechten van de mens. De LWM organiseert sinds 2002 voorlichtingsactiviteiten en dialoogbijeenkomsten ‘Ken je rechten’ over familiewetgeving, verblijfsrecht, huwelijksdwang en gedwongen achterlating. De LWM heeft ook als taak het bespreekbaar maken van andere taboeonderwerpen gericht op mentaliteits- en gedragsverandering. Zoals: huiselijk en eergerelateerd geweld, huwelijksdwang/huwelijkse gevangenschap, seksuele diversiteit en andere vormen van geweld in afhankelijkheidsrelaties. De LWM  participeerde in het Actieplan Zelfbeschikking van SZW, is actief in het Consortium Zelfbeschikking en maakt deel uit van de Alliantie ‘Verandering van binnenuit’. Dit in opdracht van OCW: project Gender- en LHBTI-gelijkheid en verbetering van sociale veiligheid. (2018-2022) 

Stichting Proefprocessenfonds Clara Wichmann
De Stichting Proefprocessenfonds Clara Wichmann stelt geld beschikbaar voor het voeren van rechtszaken die de maatschappelijke en juridische positie van vrouwen in Nederland kunnen verbeteren. Het doel van het fonds is de betrokken vrouwen te helpen om hun recht te halen, maar vooral het verbeteren van de algemene rechtspositie van vrouwen. Dit gebeurt door het bevorderen van rechtspraak waar principiële kwesties aan de orde komen, die de rechten van vrouwen rechtstreeks raken."

Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON)
Vluchtelingen-Organisaties Nederland (VON) is een koepelorganisatie van ruim 400 zelforganisaties van vluchtelingen. Samen staan wij voor individuele grondrechten, persoonlijke keuzevrijheid en sociale gelijkheid, in het bijzonder gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Om onderdrukkende praktijken zoals huwelijksdwang, eergerelateerd geweld en vrouwelijke genitale verminking te bestrijden en zelfbeschikking te kunnen bevorderen, pleiten wij al jaren lokaal en landelijk (waaronder met de Alliantie voor Zelfbeschikking) voor een integrale aanpak. Een aanpak waarin onlosmakelijk de emancipatie van groepen, de weerbaarheid van individuen, een adequate hulpverlening en een behoorlijke rechtshandhaving zijn verbonden. Waarin de vrouwen, mannen en kinderen die zichzelf vrijvechten uit belemmerende structuren de noodzakelijke erkenning, bescherming en hulp krijgen.

Adviescommissie
Amnesty International - Directeur Eduard Nazarski
Universiteit Leiden - Professor Leon Buskens
Universiteit Maastricht - Professor Theo van Boven
University of Toronto - Professor Ayelet Shachar
Vrije Universiteit Amsterdam - Doctor Edien Bartels

Overige deelnemende organisaties
Bezness Alert
Federatie Opvang
Marokkaanse Vrouwen Vereniging Nederland
Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom
Nederlandse Vrouwenraad
Stichting Steunpunt Remigranten
Stichting Kezban
Tiye International
Vereniging Vrouw en Recht
WOMAN Inc.

Projectleider

Susan Rutten
Dr. Susan Rutten (1960) is Universitair hoofddocent privaatrecht aan de Universiteit Maastricht. Zij heeft een langdurige onderzoeksexpertise opgebouwd op het gebied van islamitisch familierecht en familierechtelijke onderwerpen bij etnische minderheden in Nederland en Europa. Zij begeleidt proefschriften op deze terreinen en coördineert projecten over onderzoek naar familierechtelijke vraagstukken en etnische minderheden en naar internationaal familierecht. Zij promoveerde in 1997 op de toepassing van Marokkaans erfrecht in Nederland, en publiceerde nadien veelvuldig over onderwerpen waarbij de Islam (het islamitisch familierecht in het bijzonder) enerzijds en de Nederlandse rechtsorde anderzijds, samenkomen. Susan Rutten is voorzitter van de Vereniging tot bestudering van het Recht van de Islam en het Midden Oosten (RIMO), lid van de Staatscommissie Internationaal Privaatrecht en werkzaam als raadsheer -plaatsvervanger bij de familiekamer van het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch.

Onderzoekers

Esther van Eijk
Esther van Eijk is sinds 1 oktober 2013 werkzaam als één van de postdocs in het NWO-project ‘Marital Captivity: Bridging the Gap between Religion and Law’ aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Maastricht. Voor een periode van twee jaar zal zij rechtssociologisch onderzoek (deelproject I) doen naar echtscheiding en religie in Nederland, of te wel de problematiek van huwelijkse gevangenschap.

Esther van Eijk is afgestudeerd jurist (internationaal recht) en zij heeft daarnaast een bachelor Arabische Talen en Culturen afgerond. In september 2013 heeft zij haar proefschrift ‘Family Law in Syria: A Plurality of Laws, Norms, and Legal Practices’ met succes mogen verdedigen aan de Universiteit Leiden. Tijdens haar veldwerk in Damascus, Syrië heeft zij zich gericht op verschillende religieuze – i.h.b. islamitische en christelijke – gemeenschappen en onderzocht hoe die gemeenschappen omgaan met hun eigen (vaak religieus geinspireerde) familierecht, zowel in de rechtbanken als in het dagelijks leven van individuen. Haar onderzoeksinteresses liggen op het terrein van rechtssociologie, familierecht, islamitisch recht, (oosters) canoniek recht, gender en mensenrechten, in het bijzonder op het kruisvlak tussen wetenschap en maatschappelijke praktijk.

Deelproject I

Pauline Kruiniger
Pauline Kruiniger is per 1 juni 2014 aangesteld als postdoc in het door NWO gefinancierde onderzoeksproject ‘Marital Captivity’. Op 17 december 2014 zal zij haar proefschrift ‘Islamic Divorces in Europe. Bridging the Gap between European and Islamic Legal Orders’ verdedigen. Dit eveneens door NWO (Open competitie) gefinancierde, rechtsvergelijkende onderzoek, verricht onder supervisie van Prof. mr. G-R. de Groot en Dr. S.W.E. Rutten, richtte zich op de erkenningsproblematiek van ‘islamitische’ echtscheidingen in Europa.
Zij is in 2006 afgestudeerd als juriste aan de Universiteit Maastricht met als specialisaties gezondheidsrecht en islamitisch recht (Universiteit Leiden). Haar onderzoeksbelangstelling en expertise betreffen het islamitisch recht, internationaal privaatrecht, mensenrechten en meer in het bijzonder vrouwenrechten, de problematiek van multiculturele en multireligieuze samenlevingen, en gezondheidsrecht met name in relatie tot medisch-ethische en multiculturele vraagstukken.
Haar CV omvat een aantal publicaties en lezingen die voornoemde onderwerpen betreffen. Hiervan kan met name genoemd worden haar boek ‘Marokkaanse verstotingsvormen in de Nederlandse rechtspraktijk’ (Amersfoort: Celsus juridische uitgeverij 2008) en het boekhoofdstuk ‘Repudiated by Husband and Europe? A Critical Re-assessment of the Policies of Recognition of Islamic Repudiations in Western Legal Systems’ (in: the Hague Academy of International Law, Centre for Studies and Research, M-C. Foblets and N. Yassari (eds.), Legal Approaches to Cultural Diversity, Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers 2013) en een lezing over ‘huwelijkse gevangenschap: drie mogelijke oplossingen’ (FFF-symposium te Leiden, 22 mei 2012).

Deelproject II
Deelproject III

Benedicta Deogratias
Benedicta Deogratias is sinds januari 2014 betrokken bij het NWO project ‘Marital Captivity- bridging the gap between religion and law’ als promovendus. Haar promotieonderzoek richt zich op de mensenrechten die in het geding kunnen zijn bij huwelijkse gevangenschap en op de verplichtingen die daaruit voortvloeien voor de Nederlandse overheid.
Zij heeft rechten gestudeerd aan de Universiteit Maastricht, waar zij de Bachelor European Law School heeft gevolgd. Door haar enorme interesse in mensenrechten heeft ze tijdens haar bachelor twee minors in Human Rights Law en Criminal Justice and Human Rights gevolgd. Hierna heeft ze gekozen om zich verder te verdiepen in internationaal recht en volgde de masteropleiding Globalisation and Law, die zij in februari 2013 heeft afgerond.

Deelproject IV

Hoe je je kunt aanmelden:

• Meld je aan via de Special Course Request procedure in de Student Portal.
• Je aanvraag wordt beoordeeld door je eigen faculteit. Na goedkeuring wordt de aanvraag doorgestuurd naar de faculteit die de minor aanbiedt, die beoordeelt of je je kunt registreren door onder andere te kijken naar de beschikbaar aantal plaatsen en of je aan de eisen voldoet. 
• Nadat je aanvraag is goedgekeurd, ontvang je verdere informatie over de registratieprocedure. 

Wil je meer informatie over hoe je je kunt aanmelden? Lees dan de handleiding.