Waarom ‘Jij ziet er nog jong uit voor je leeftijd!’ niet noodzakelijk een compliment is

Hoe zit het met leeftijdsaannames aan de UM? Daar is Swinnen benieuwd naar, want ook binnen de universiteitsmuren circuleren diverse aannames over leeftijd. Daarom wil ze graag het gesprek hierover openen. Om van leeftijdsstigmatisering op de universiteit een bespreekpunt te maken, heeft ze samen met collega’s en student-assistenten een interventie opgezet rondom agisme op de universiteit. Het is geen interventie met standaard vragenlijsten, maar een ludiek concept. “T-shirt-activisme”, noemt Swinnen het zelf. 

Swinnen legt uit: “We hebben T-shirts laten bedrukken met stigmatiserende uitspraken rondom leeftijd. Er zijn T-shirts met een stereotiepe uitspraak over ‘jong zijn’ en T-shirts met een clichématige uitspraak over ‘oud zijn’. Er is bijvoorbeeld een T-shirt met ‘Ik ben oud en blokkeer je promotie’ versus een T-shirt met ‘Ik ben jong en heb recht op promotie’.” De slogans zijn opzettelijk provocerend geformuleerd, omdat er volgens Swinnen een grote blinde vlek bestaat voor aannames rondom leeftijd. “Het ‘Stop ageism at UM’-logo laat zien dat we ons van alle uitspraken distantiëren, ook als ze schijnbaar positief zijn. Zo willen we de dialoog op gang brengen.”

In het najaar van 2024 dragen zo’n 25 ambassadeurs van verschillende faculteiten de T-shirts onder werktijd. Op de rug staat een QR-code die leidt naar een website met (video)uitleg over agisme en de interventie. Het doel is dat de ambassadeurs het gesprek aangaan met mensen naar aanleiding van de uitspraken. De gesprekken die daaruit voortkomen, zijn de data waarmee Swinnen en haar collega’s onderzoek doen. Met dit onderzoek willen ze bijdragen aan het “leeftijdsvriendelijker” maken van de UM, wat past bij de principes van het Age-Friendly University Global Network.  

Swinnens interesse voor de representatie van ouder worden ontstond tijdens het schrijven van haar proefschrift rondom de vrouwelijke Bildungsroman. Bildungsromans zijn romans waarin de ontwikkeling van een hoofdpersonage wordt gevolgd totdat diegene een plek in de maatschappij heeft gevonden. Die romans gingen vaak over jonge mannen. Swinnen verdiepte zich in zo’n roman met een vrouwelijk hoofdpersonage met een hogere leeftijd. Daardoor ontdekte ze dat er een belangrijk snijvlak is van seksisme met agisme.

Swinnen legt uit: “Wat ‘succesvol ouder worden’ inhoudt volgens het jeugdigheidsideaal, verschilt tussen vrouwen en mannen. Bij vrouwen speelt onder andere uiterlijk en aantrekkelijkheid een grotere rol. Vrouwen moeten aantrekkelijk blijven als seksueel object. Bij mannen ligt de nadruk meer op hun prestaties op latere leeftijd, bijvoorbeeld op het gebied van sport en op seksueel vlak. Soms zie je ook een opeenstapeling van leeftijdsdiscriminatie met andere uitsluitingsvormen, zoals uitsluiting op basis van seksualiteit, ras en klasse.”
 

Buitensluiting voorkomen

Leeftijdsstigmatisering kan grote gevolgen hebben voor iedereen die ouder wordt, legt Swinnen uit. “Het lijkt voor ouderen haast onmogelijk om zingeving te creëren zonder aan het model van jeugdigheid (dus veel dingen doen, bijdragen aan de maatschappij en bovenal gezond en zelfstandig blijven) te voldoen. Als je voor je gevoel weinig waarde hebt, ga je negatiever naar jezelf kijken. Dat heeft bij ouderen effect op hun sociale leven en gezondheid.” Maar ook voor jongeren kan het jeugdigheidsideaal beklemmend zijn, zo legt ze uit. “Voor hun gevoel wordt van hen verwacht dat ze uitgroeien tot ultieme zelfstandige volwassenen die met betaald werk bijdragen aan de maatschappij.” 

De oplossing zit hem volgens Swinnen onder andere in meer intergenerationeel contact. Ze voegt er meteen aan toe: “Eigenlijk wil ik het woord ‘intergenerationeel’ niet gebruiken. Het zou mooi zijn als we generaties niet meer zien als vaststaande categorieën (zoals millennials) en we gewoonweg contact hebben met mensen van verschillende leeftijden. Jongeren kunnen leren van mensen met meer levenservaring, en andersom.”

Tips tegen vooroordelen rondom leeftijd

Swinnen heeft 4 tips om onbewuste leeftijdsstigmatisering tegen te gaan:

1. Zeg niet “Je bent zo oud als je je voelt”. Er zijn nu eenmaal cultureel bepaalde leeftijdsscripts. De scripts die we associëren met ouderdom zijn doorgaans negatief. Door niet te zeggen “Je bent zo oud als je je voelt”, relativeer je de betekenissen die we aan chronologische leeftijd toeschrijven.
2. Geef geen complimenten in de richting “Wat zie je er jong uit voor je leeftijd!”. Dat onderstreept het idee dat jeugdigheid de norm is. Zeg liever gewoon “Je ziet er goed uit!”.
3. Gebruik ‘oud’ niet als belediging, maar juist als een eretitel, zoals queer en crip (van cripple) dat ook zijn voor queer- en disability-gemeenschappen en -studies.
4. Ga vriendschappen en samenwerkingen aan met volwassenen van alle leeftijden. 
    

Verder benadrukt Swinnen dat we meer mogen uitgaan van het individu, niet van de categorieën ‘oud’ en ‘jong’ of ‘boomer’ en ‘generatie Z’. “Leeftijd is maar één factor die bepaalt wie je op dit moment bent.”


Tekst: Romy Veul
Fotografie: Marcel van Hoorn