Je leest overal dat corona de grote gelijkmaker zal zijn. Maar op veel vlakken blijkt dat niet het geval. Is er een kans dat de crisis een positief effect zal hebben op de situatie van migranten?

Maarten Vink: “In het begin werd inderdaad gezegd dat de coronacrisis een nieuwe gelijkmaker zou zijn. Rijk of arm, we krijgen het allemaal. Er werd zelfs gesteld dat de rijken zwaarder getroffen zouden worden omdat die jetsetten en de hele wereld rondgaan. Maar al gauw bleek dat de crisissituatie de ongelijkheid vergroot. Migranten staan onderaan de ladder en worden het meest geraakt. Mensen in vluchtelingenkampen zaten daar al vast, maar kunnen nu echt nergens meer heen. Landen in de EU zijn heel aarzelend met het tonen van solidariteit, bijvoorbeeld met kinderen in die kampen. Duitsland en andere landen hebben precaire gevallen wel opgevangen. Nederland loopt daarin achteraan. Solidariteit is heel belangrijk. Ik woon in Portugal, want mijn vrouw is Portugese. Ik forens tussen Braga en Maastricht, ben dus heel goed bekend met de Portugese situatie. Hier heeft midden maart de regering vastgesteld dat zowel immigranten als immigratiediensten in een heel moeilijke situatie zitten. Daarom verlengt Portugal nu voor iedereen die momenteel in Portugal is en op een of andere manier al contact heeft met de immigratiedienst de verblijfstermijn tot 1 juli 2020. Migranten hebben daardoor dezelfde rechten op het gebied van gezondheidszorg als reguliere burgers en statushouders.”

Siegel: “Dit heeft te maken met de politieke werkelijkheid. Portugal verwelkomt migratie, die houding zit ingebakken in het immigratiesysteem. De Portugese kijk op immigratie en integratie is deze: we waren ooit een groot emigratieland en we weten hoe is het om immigrant te zijn in een ander land. We willen mensen de rechten en de behandeling geven die we zelf hadden willen krijgen. Tegelijkertijd neemt, als gevolg van de zogenaamde vluchtelingencrisis, overal in de wereld het verzet tegen migranten en migratie toe, vooral in westerse landen. We zien dat veel landen vooral met zichzelf bezig zijn en nationalistischer worden, waardoor ze een minder vriendelijke houding innemen jegens migranten, vooral als die ongedocumenteerd of ongereguleerd zijn. Als rijke, efficiënte landen zeggen dat ze geen capaciteit hebben, is dat een compleet politieke keuze. Wij vinden dat voor dit soort landen geldt: waar een wil is, is een weg. Maar dit is niet het geval. Er is gewoonweg geen wil hiervoor.”
 

Nederland noemt zichzelf een tolerante en open gemeenschap. Geldt dat ook voor de houding tegenover migranten? En hoe staat Nederland internationaal te boek als het gaat om migrantvriendelijkheid?

Vink: “Er zijn internationale rankings en daarin zit Nederland niet aan de top van meest migrantvriendelijk, maar ook niet onderaan als meest migrantonvriendelijk. Landen als Portugal en Zweden staan bovenaan de ranking voor het meest inclusieve beleid tegenover migranten. Landen als Denemarken en Oostenrijk zijn veel restrictiever en staan dus laag in de ranking. Nederland zit met Duitsland ongeveer in het midden. In mijn onderzoek op het gebied van naturalisatie zie je hetzelfde. Als je kijkt naar Nederland, Denemarken en Zweden, dan is Zweden veruit het meest liberaal. Je kunt daar na vijf jaar Zweed worden, je hoeft geen inburgering te doen en de kosten zijn vrij beperkt. Je ziet dan ook dat 80% van de immigranten na twintig jaar Zweed is geworden. Zelfs EU-burgers naturaliseren daar vrij veel. In Denemarken kun je pas na 9 jaar Deen worden, moet je Deens niveau B1 (ERK) leren, moet je inburgering doen. Daar zie je dus dat heel weinig mensen Deen worden, zelfs na twintig jaar is maar 35% van de buitenlanders Deen geworden. Nederland zit daar precies tussen in. Vijf jaar verblijf in Nederland is een redelijke termijn voor naturalisatie, je moet wel inburgeren en de taal leren op niveau A2. Aan de Nederlandse nationaliteit hangt wel een kostenplaatje.”
 

De procedures van de IND verlopen al jaren moeizaam en duren heel lang. Er is een enorme achterstand sinds 2015 toen de grote toestroom van Syrische vluchtelingen ons land bereikte. Hoe beïnvloedt corona nu de IND-procedures?

Vink: “Er staat sowieso altijd enorme druk op het COA en de IND. De coronacrisis verslechtert de situatie omdat Nederland heel veel regels heeft en behoorlijk streng is. Dat zorgt voor lange procedures en maakt het lastiger om mensen uit te zetten als aan het eind van de procedure blijkt dat ze niet in Nederland kunnen blijven. Op dit moment is de IND maar beperkt open. Als je naar de IND-website gaat, dan zie je dat ze nu niet voor iedereen beschikbaar zijn. Dus voor mensen die al in de procedure zitten, gaat het allemaal nog langer duren. Je ziet dat ook bij inburgering, dus bij mensen die een reguliere status hebben en Nederlander willen worden. Zij komen in een lange situatie van onzekerheid terecht. Taalcursussen en inburgeringscursussen vervallen, komen deels online, het is allemaal heel onduidelijk. Maar ook voor mensen die nu nieuw binnenkomen, wordt het heel lastig.”
 

We weten dat de situatie in vluchtelingenkampen inmiddels alarmerend is, zowel in ontwikkelde landen als in ontwikkelingslanden. Het is beangstigend om je voor te stellen wat er zal gebeuren als corona toeslaat in die kampen.

Siegel: “Als corona zich verspreidt in kampen van arbeidsmigranten of vluchtelingen, waar mensen heel dicht op elkaar leven, zou dat een ramp veroorzaken. Daarom roepen veel internationale organisaties nu op tot meer preventieve maatregelen; als het gebeurt, moeten we er klaar voor zijn. Vijfentachtig procent van de vluchtelingen bevindt zich in landen die sowieso al een gebrekkige gezondheidszorg hebben. Deze landen zullen het al moeilijk krijgen als corona zich onder hun eigen bevolking verspreidt, laat staan als dat in vluchtelingenkampen gebeurt. Ik denk dat we op dit moment nog niet genoeg beseffen wat de impact zal zijn op migranten en asielzoekers. Testen en monitoren is in veel delen van de wereld niet echt mogelijk. Terwijl wij heel goed zicht houden op het aantal sterfgevallen, hebben ze in veel ontwikkelingslanden juist geen overzicht van wat er precies gebeurt. Het is volkomen duidelijk dat migranten momenteel kwetsbaarder zijn, vooral ongedocumenteerde migranten, vluchtelingen en asielzoekers.”
 

We zien dat de manier waarop migranten geholpen worden per land erg verschilt. Wat zouden jullie als experts de overheden adviseren?

Siegel: “Veel internationale organisaties en NGO’s doen een stevige oproep tot bescherming van migranten en arbeidsmigranten in deze periode. Zoals gezegd, een land als Portugal is wat dat betreft een lichtend voorbeeld. Het geeft rechten en biedt dienstverlening aan alle groepen. Maar de meeste landen doen dat niet. Het is nu meer dan ooit uiterst belangrijk dat deze groepen beschermd worden. Daarbij gaat het niet alleen om de reguliere juridische bescherming. Vanuit het perspectief van de volksgezondheid wil je ervoor zorgen dat mensen de medische zorg krijgen die ze nodig hebben, zeker als er sprake is van een overdraagbare ziekte. Dat is nog belangrijker als je bedenkt dat sommige groepen hoog risico kunnen lopen, maar vanwege hun status bang zijn om zich te melden voor behandeling of steun. Dat probleem moet niet worden onderschat.”

Vink: “Ik denk dat Nederland er goed aan had gedaan het Portugese voorbeeld te volgen. Afspraken met de IND zijn tot 19 mei heel beperkt en alleen voor spoedzaken wordt naar een oplossing gezocht. Hoe de situatie daarna zal zijn, weet niemand. Dat leidt tot grote stress bij immigranten en wellicht ook bij IND-medewerkers die van thuis uit moeilijke gevallen moeten beoordelen. Inburgeringstrajecten lopen vertraging op, terwijl we uit onderzoek juist weten ‘hoe sneller, hoe beter’. Als iedere immigrant tijdelijk dezelfde rechten als reguliere burgers zou krijgen, zorgt dat voor rust, zeker op het gebied van recht op gezondheidszorg, ook zonder status.”

Tekst: Margot Krijnen