Kanker bestrijden met genetisch gemodificeerde bacteriën

Nadat het gewenste gen stabiel in de chromosomen van de bacterie was geïntegreerd, moest het concept in het laboratorium worden gevalideerd. Normaal zouden hiervoor kankercellen moeten worden gekweekt in een potje. Maar zolang er zuurstof aanwezig is, ontwikkelen er zich geen hypoxische en necrotische delen in een tumor. Daarom ontwikkelde Van de Laak een sferoïdisch 3D-celmodel, dat ze heel schattig – en vermoedelijk ook heel onwetenschappelijk – een ‘ieniemienietumor’ noemt. 

De sferoïden bootsen de omstandigheden van hypoxie en necrose zoals gehoopt perfect na. Van de Laak noemt de resultaten zeer veelbelovend. “In het laboratorium verspreiden de sporen van de genetisch gemodificeerde bacteriën zich naar de minitumor. Daar koloniseren ze de necrotische sferoïden en produceren ze immunotherapeutische stoffen die een gunstig effect hebben op de afweercellen.''

Een veelbelovende manier om kanker te overwinnen

Het proefschrift wordt binnenkort ingeleverd. Van de Laak en haar collega’s zijn inmiddels al bezig met onderzoek op levende organismen, de logische vervolgstap om de genetisch gemodificeerde bacteriën uiteindelijk in de klinische praktijk te kunnen inzetten. De effecten van Clostridium die de tumor koloniseert, zijn meteen zichtbaar. “Na 48 uur is er nog maar weinig over van de tumor. Als je de tumor opensnijdt, is het net burrata”, zegt ze grappend vlak na de lunch. Ze vindt onderzoek op dieren emotioneel moeilijk. “Ik voel me verantwoordelijk voor hun welzijn, maar ik weet ook dat het op dit moment niet anders kan, omdat we onmogelijk het volledige afweersysteem kunnen nabootsen. Daarvoor is het veel te complex.”

Op wetenschappelijk vlak ziet het er dus goed uit, al kan de politiek misschien nog wel dwarsliggen. “Mensen zijn nog steeds erg terughoudend als het gaat over bacteriën en ggo’s”, aldus Van de Laak. “Ik begrijp dat wel, maar het zou zonde als we mogelijke behandelingen daardoor niet verder kunnen ontwikkelen. Vooral omdat we bij Clostridium elk gen kunnen introduceren dat we maar willen. Dat maakt dat de bacterie niet alleen geschikt is voor tumorspecifieke afgifte, maar ook voor gepersonaliseerde behandelingen. We moeten out of the box denken. Met alleen bestraling en chemotherapie komen we er niet.”

Een voorliefde voor het afweersysteem

Van de Laak droomt al sinds de middelbare school van een carrière in de oncologie. “Ik wilde graag arts worden, maar daar was ik niet slim genoeg”, zegt ze lachend, verwijzend naar haar havodiploma. Na eerst kort theater te hebben gestudeerd, volgde ze een bacheloropleiding aan de Hogeschool Zuyd en daarna een master biomedische wetenschappen aan de UM. “Daar ontwikkelde ik een voorliefde voor het afweersysteem. Ik vind de complexiteit ervan en de samenwerking en communicatie tussen verschillende soorten cellen en trajecten fascinerend. Het is een boeiend en nog heel nieuw kennisgebied waarin nog heel veel te onderzoeken is. De relevantie ervan spreekt voor zich, aangezien het afweersysteem ziekten kan genezen, maar ook kan veroorzaken.”

Na haar masteropleiding en werk als laborant bij MUMC+ liet Van de Laak haar oog vallen op GROW, dat actief is op het snijvlak van oncologie en immunologie. “In een e-mail naar mijn contactpersoon daar benoemde ik dat ik heel graag in dat vakgebied aan de slag wilde, ongeacht de functie. Zo kwam ik erachter dat er een promotieplaats beschikbaar was om onderzoek te doen naar Clostridium. Het was hard werken, maar de enorme vrijheid en de begeleiding door ervaren onderzoekers zijn geweldig.” Ze voelt zich erg op haar gemak bij GROW en hoopt dat ze er kan blijven. “Maar in principe sta ik er nog steeds hetzelfde in: ik wil iets betekenen in dit vakgebied, op welke manier dan ook.”

Text: Florian Raith