In 2017 is Karlien Strijbosch als junior lecturer in Maastricht aan haar PhD begonnen. Het was professor Valentina Mazzucato die het Research Program on Globalisation, Transnationalism and Development leidt, die in haar het talent ontwaarde om dit traject aan te gaan. Mazzucato: “Als professor wil je altijd mensen vinden die naast de interesse ook de juiste instelling en het goede cv hebben. We hebben theegedronken en uitgebreid gepraat. Ik wilde haar in de ogen kijken en een gevoel hebben bij haar motivatie, haar gedrevenheid. Het aanvragen van deze grant was beslist geen ‘walk in the park’. Het betrof een open competitie.” Lachend: “Ik ben blij dat we hem hebben gewonnen.”

Mislukt avontuur

Het project brengt in beeld hoe teruggekeerde migranten zich positioneren in Senegal en hoe de samenleving aankijkt tegen mensen die er niet in zijn geslaagd om in Europa te blijven. Strijbosch: “Mannen die eerder terugkomen dan gepland worden vaak als losers gezien die hun sociaal aanzien hebben verspeeld. Die zwijgen net als hun families veelal over hun mislukte avontuur. Er zijn ook succesverhalen van mannen die het in Europa hebben gemaakt en nu in Senegal hoog op de sociale ladder staan en vaak belangrijke projecten ondersteunen. In Senegal loop je zo tegen die succesverhalen aan, maar degenen die het niet is gelukt om in Europa het hoofd boven water te houden, schamen zich veelal.  Ze krijgen te maken met hun eigen teleurstelling maar ook van hun omgeving die op hen rekende. Er zijn programma’s die helpen bij de re-integratie van teruggekeerde migranten. Ze helpen mensen bijvoorbeeld een business op te zetten. “Dit soort organisaties heb ik ook gesproken maar de focus lag op de verhalen van migranten zelf.”

Schaamtecultuur

Mazzucato beschouwt West-Afrika als haar ‘home away from home’ waar ze in totaal zo’n 25 jaar heeft gewoond en gewerkt. “Karliens onderzoek laat zien dat er een dunne grens ligt tussen vrijwillige en onvrijwillige teruggekeerden. Het is belangrijk dat we daar beter zicht op krijgen. Een organisatie als de IOM (International Organisation of Migration) zet zich in voor migranten die vrijwillig terugkomen. Voor de niet-vrijwilligen kunnen ze vanwege politieke gevoeligheden vaak minder betekenen, terwijl ze beiden te kampen hebben met de sociale consequenties van hun terugkeer.”

“Ik begrijp nu veel meer van de struggle, de worstelingen die veel migranten doormaken”, zegt Strijbosch. “Het migratievraagstuk is een complex geheel. Ik probeer slechts een deel van die puzzel in kaart te brengen.”

“Gemakkelijk heeft Karlien het zeker niet gehad”, benadrukt Mazzucato. “Covid heeft het reizen bemoeilijkt. Dan ervaar je hoe groot het eurocentrisme is, want hoewel de situatie in dat deel van Afrika veel minder ernstig was, golden er strengere regels voor reizen dan in Europa en kon Karlien dus niet reizen. Het goede van Karlien was dat ze in Duitsland een oplossing vond door daar connecties van teruggekeerde migranten te volgen. Later ging ze alsnog terug naar Senegal voor het laatste resterende veldwerk. Nu moet er geschreven worden, veel geschreven.” Lachend: “En ik moet dat allemaal van commentaar voorzien. Volgens planning rondt Karlien haar PhD af voordat ik in september 2023 aan mijn sabbatical begin.”

Een laatste sprint

De samenwerking typeren de dames als constructief. Strijbosch: “Valentina is een enthousiasmerende coach met een gigantisch mondiaal netwerk en wetenschappelijke kennis van zaken.” Ze hebben nooit samen gereisd, maar wel samen genoten van een concert dat Karlien had georganiseerd met de Senegalese band Sahad and the Nataal Patchwork. Mazzucato: “De muziek was fantastisch en de atmosfeer swingend.” 

Strijbosch is van plan om na het afronden van haar PhD door te gaan in de wetenschap. “Ik wil nog meer gaan uitzoeken op het gebied van migratie. Er is nog zo veel wat we niet weten. Meer weten maakt de wereld groter, daar ben ik achter gekomen. Maar eerst moet ik die laatste sprint trekken.”