Gezondheidszorg voor ongedocumenteerde migranten

Hoe groot is het probleem?

“In alle EU-staten zijn ongedocumenteerde migranten en hun gebrek aan toegang tot de gezondheidszorg een grote reden tot zorg. Omdat ze officieel niet in het land wonen en geen zorgverzekering hebben, hebben ze niet altijd recht op het hele dienstenaanbod van de publieke gezondheidszorg. In veel landen, waaronder Duitsland, Denemarken en België, hebben ze alleen toegang tot spoedeisende hulp en zorg voor speciale aandoeningen als besmettelijke ziektes en voor bijzondere behoeften, zoals kraamzorg. In 2017 besloten Frankrijk, Italië en Nederland om ongedocumenteerde migranten dezelfde toegang tot gezondheidszorg te geven als geautoriseerde bewoners. Aan de andere kant van het spectrum verleent Slovenië alleen spoedeisende hulp.”

Welke drempels zijn er voor ongedocumenteerde migranten die zorg nodig hebben?

“De eerste drempel is een individuele. Ze kiezen de behandeling en behandelaar op basis van hun eigen opvattingen over gezondheidszorg en hun ervaringen in hun eigen land. Ze beschouwen behandeling in het ziekenhuis vaak als ‘goed’ en behandeling door een huisarts als ‘slecht’, en maken daarom liever gebruik van de spoedeisende hulp in een ziekenhuis, zelfs als eerstelijnshulp gratis is. Veel landen hebben geen poortwachtersysteem, dus patiënten kunnen de huisarts overslaan en zich meteen melden bij een specialist in een ziekenhuis. Een ander probleem op individueel niveau is zelfmedicatie. Mensen gebruiken bij milde symptomen bijvoorbeeld medicijnen waar je geen recept voor nodig hebt. Velen gaan alleen in noodgevallen naar een dokter. Anderen weer maken geen gebruik van de dienstverlening in de gezondheidszorg omdat dit indruist tegen hun culturele normen of religieuze overtuiging. Om rekening te houden met al deze individuele factoren moeten we de dienstverlening meer personaliseren.”

“Een andere belangrijke drempel is de angst om uitgezet te worden. Ongedocumenteerde migranten zien een bezoek aan de dokter vaak als een risico: ze zouden de aandacht op zich kunnen vestigen en gedwongen worden het land te verlaten. Ze weten zelden wie ze kunnen vertrouwen. Om uitzetting te voorkomen gebruiken ze een vals registratienummer of adres, of ze sturen iemand die hier wettig verblijft en dan doet alsof hij ziek is. Wat ook voorkomt is dat ze de taalvaardigheid missen om zichzelf te kunnen informeren over de dienstverlening. In sommige landen hebben ze recht op een tolk, maar soms weten ze dat niet. De angst voor uitzetting moet worden weggenomen en gemeenschappen moeten worden ingelicht over de potentiële gevaren van zelfmedicatie. Een combinatie van een jarenlange irreguliere status en negatieve ervaringen in het land van oorsprong kan bij sommige migranten een ‘zorgfobie’ veroorzaken. Hun illegale status, de voortdurende onzekerheid en de afstand tot hun familie kunnen leiden tot depressie en andere problemen met de geestelijke gezondheid.”

“Uit onderzoek blijkt dat strenge overheidsmaatregelen met betrekking tot toegang tot gezondheidszorg, zoals de eis dat patiënten zich bij een huisarts moeten inschrijven, voor deze groep een drempel kunnen opwerpen. Een oplossing zou kunnen zijn om de registratie over te laten aan de huisarts, die is gebonden aan een medisch-ethische code en patiënten behandelt ongeacht hun immigratiestatus. Als het nodig is kan de huisarts de ongedocumenteerde migrant naar het ziekenhuis verwijzen. Of er op ziekenhuisniveau nog andere drempels zijn hangt af van het zorgsysteem.
Om verwarring te voorkomen over het recht van ongedocumenteerde migranten op zorg, moeten er uniforme richtlijnen komen voor alle zorgpraktijken en -instellingen. Het is ook van cruciaal belang vertrouwelijk om te gaan met de registratiegegevens van de patiënt, zodat de overheid deze niet kan gebruiken om hem of haar uit te zetten. Een aantal Europese landen hanteert deze aanpak, waardoor meer mensen gebruikmaken van de eerstelijns zorg.”

Hoe kunnen we deze drempels wegnemen?

“Betrek ngo’s als het Rode Kruis erbij. Zij kunnen deze mensen makkelijk identificeren, een vertrouwensband kweken en informatie geven. Heel veel problemen kunnen worden voorkomen door ongedocumenteerde migranten ervan te overtuigen om gebruik te maken van de publieke gezondheidszorg. Systematische betrokkenheid van het Rode Kruis zou een Europese oplossing kunnen zijn.”

Meer verhalen over Europa?
In de eerste maanden van 2022 presenteren wij diverse verhalen rondom Europa, en de Universiteit Maastricht als dé Europese universiteit van Nederland. Van interviews tot fotoreportages en van video's tot columns. Je vindt deze verhalen en meer op deze themapagina.