Er wordt nu meer dan ooit gerapporteerd over de duurzaamheid van die gewassen. In de praktijk betekent dit dat kleine boeren data verzamelen om hun gewassen te kunnen verkopen. "Het verzamelen van data verbetert de landbouwmethodes en zorgt voor meer resistente gewassen. De data kunnen worden ingezet bij marketingactiviteiten en moeten worden gebruikt voor compliance-rapportage of bijvoorbeeld om duurzaamheids- of fairtrade-certificaten te verdienen. Data verzamelen genereert duidelijk meetbare waarde, maar het wordt op de een of andere manier niet gezien als iets waar de mensen die het verzamelen voor gecompenseerd moeten worden."

Een specifiek voorbeeld zijn CO2-markten. Bedrijven kunnen hun CO2-uitstoot compenseren door bijvoorbeeld gespecialiseerde organisaties te betalen. In het meest twijfelachtige geval worden mensen betaald voor de hoeveelheid regenwoud die ze niet platbranden, maar het kan ook in de vorm van het financieren van de opslag van CO2 door agroforestry. "Een boer kan bijvoorbeeld bomen op zijn veld planten die vruchten dragen, schaduw geven aan koffiezaailingen en CO2 uit de atmosfeer binden. Dit kan een echte win-winsituatie zijn als er voorfinanciering beschikbaar is en de betalingen voor CO2-eenheden rekening houden met een bepaald inkomensniveau."

Om de meer machtige, kapitaalkrachtige stakeholders die de data verzamelen en valoriseren te stimuleren om eerlijk te werk te gaan, hebben Amar en collega's een handleiding met best practices opgesteld. De handleiding bevat vijf principes: "Het eerste principe, ethische verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid, betekent dat multinationals en ngo's hun machtspositie erkennen en alleen data verzamelen als dat legitiem en noodzakelijk is. Je moet duidelijk kunnen uitleggen wat je doet, waarom je het doet en wat het waard is."

Ongelijk data-ecosysteem

Het principe van het duurzame verdelen van de opbrengsten heeft niet alleen een financiële kant. "Als bijvoorbeeld uit de analyse van de data blijkt dat een bepaalde meststof leidt tot een lagere kwaliteit van de oogst, dan moeten de boeren die de data hebben verstrekt daarvan op de hoogte worden gesteld." Om kleine boeren een vergelijkbaar niveau van veiligheid en waardigheid te garanderen als de GDPR aan Europese burgers biedt, is er een principe dat betrekking heeft op legitieme verwachtingen van privacy en veiligheid, inclusief een proces voor communicatie en compensatie in het geval van een datalek.

Hoewel Amar werd verrast door de digitale vaardigheid van Afrikaanse kleine boeren, is er nog steeds een enorme disbalans in machtsposities. "Het principe van praktische noodzakelijkheden gaat niet alleen over apparaten en infrastructuur, maar ook over training en opleiding om deel te nemen aan het data-ecosysteem." Het principe van transparante en weloverwogen besluitvorming en conflictoplossing vraagt om duidelijke mechanismen en communicatie om de hiervoor genoemde principes te ondersteunen.

"Kleine boeren zijn zich vaak niet bewust van de waarde van hun data; ze hebben niet de middelen om te participeren of het wettelijke kader om ze te beschermen. De tussenpersonen en bedrijven die profiteren van de data zijn meestal gevestigd in Europa. We wilden een vrijwillig kader voorstellen dat deze bescherming uitbreidt." Amar denkt dat vrijwillige overeenkomsten een verschil kunnen maken, mits genoeg er genoeg bedrijven zijn die dat soort overeenkomsten onderschrijven en overtuigd raken van de effectiviteit ervan voor duurzaam ondernemen.

Hopen het verschil te kunnen maken

Samen met de Rabobank en de ngo Solidaridad organiseert FSD in november een evenement om de haalbaarheid van deze leidende principes te bespreken met vertegenwoordigers van bedrijven en andere actoren. "Het zou impact hebben. Afhankelijk van de feedback zouden we ook tools kunnen ontwikkelen die helpen bij de implementatie van deze principes."

Wetenschappelijke en geografisch gezien was het opstellen van de principes een hele reis voor Amar. Hij komt uit Mauritanië, maar zijn onderzoek bracht hem naar veel Afrikaanse landen die hij nooit eerder had bezocht. Zijn wetenschappelijke opleiding was industrial engineering met een focus op de energietransitie. Het was een steile leercurve. "Ik wist niet hoe weinig kleine boeren verdienden. Producten in onze supermarkten zijn alleen zo goedkoop omdat we de milieu- en maatschappelijke kosten niet in de prijs verdisconteren... We moeten de manier waarop we consumeren veranderen: het is de prijs die we moeten betalen voor eerlijkheid en duurzaamheid."

 Bekijk hier de video over het Fair and Smart Data project.