Dubbele espresso met systeemdenken
Maria Tomai van UNU-MERIT werkt aan ECOffee: een project op het gebied van koffieconsumptie. Het wordt gefinancierd door de EU en draagt bij aan bewustzijn, netwerken en trainingen rondom koffieconsumptie.
De vervuiling door industriële en agriculturele activiteiten, afvalproductie, wereldwijde onrechtvaardigheid en voedselverspilling zijn bijna te omvangrijk en vernietigend om te bevatten. ECOffee brengt dit onderwerp op een herkenbare manier onder de aandacht met Spent Coffee Grounds (SCG), in Nederland beter bekend als koffiedik. Door de snelle toename van koffieconsumptie wereldwijd, belanden miljoenen tonnen SCG op de stortplaats, waar ze methaan en koolstofdioxide produceren. Tegelijkertijd bestaan er veel bewezen initiatieven om op een duurzamere manier met SCG om te gaan. Ze kunnen worden gebruikt als vaste brandstof, schuimmiddel, brandvertragende stof, voedselverpakking, mest of als voedingsbodem in voedselproductie. Een noodzakelijke eerste stap is dat mensen begrijpen hoe het systeem werkt, wat de problemen zijn en hoeveel impact de oplossingen kunnen hebben.
Koffie als gids naar complexiteit
Maria Tomai, PhD-kandidaat bij UNU-MERIT, vertegenwoordigt de Universiteit Maastricht in een project van zes landen, dat wordt gefinancierd door ERASMUS+. “ECOffee wil de causale verbanden van de hele waardeketen van koffie in kaart brengen. Zo laten we zien hoe onze keuzes invloed hebben op en worden beïnvloed door marktwerking, koffieproducenten en -handelaren, en de hele omgeving.” In dit en ander onderzoek gebruikt Tomai systeemdenken om de stap richting een circulaire economie te stimuleren. Dat betekent dat we oog moeten hebben voor alle complexiteit en wisselwerkingen, in dit geval die van de wereldwijde waardeketen van koffie.
ECOffee houdt zich bezig met meer dan alleen onderzoek naar SCG. Het project verbindt academici, vertegenwoordigers, ngo’s, gemeenten en ondernemers uit Hongarije, Cyprus, Portugal, Griekenland, Slovenië en Nederland. Via onderwijs, trainingen en netwerken zet het project consumenten en café-eigenaren aan tot duurzame gewoonten. ECOffee gaat verder dan het samenbrengen van verschillende disciplines en perspectieven om de complexiteit en gevolgen van de verbonden systemen in kaart te brengen. Het zet ook concrete en actiegerichte stappen om het verschil te maken. “We willen naast de relevante feiten en cijfers ook een pakkend verhaal vertellen en mensen laten zien wat zij zelf kunnen doen.” Er is een overvloed aan praktische tips over de mogelijkheden met SCG, zoals waar je herbruikbare kopjes kunt halen, waar je welke koffie kunt kopen, hoe je de verschillende keurmerken moet interpreteren en welke vele andere stappen je kunt zetten.
Oorzaak en gevolg voor iedereen
De praktische tips zijn volgens Tomai van cruciaal belang. “Onderzoekers zijn erg goed in analyseren en het ontrafelen van complexe vraagstukken. Maar als je echt impact wilt maken, kun je jezelf niet beperken tot de theoretische, academische wereld. Je moet werken met verschillende groepen en sectoren om mensen te bereiken.” Tegelijkertijd helpt het om het hele verhaal te vertellen over hoe alle actiepunten samenhangen, omdat mensen dan begrijpen waarom wat ze doen belangrijk is.
Meer dan 600 mensen doen mee in projectactiviteiten. ECOffee startte eind 2022 en loopt twee jaar. Ze maken videotutorials, bieden workshops aan en organiseren meerdere evenementen. Op dit moment ontwikkelen ze een smartphone-app met een stimuleringssysteem en informatie over duurzame koffieconsumptie. Gebruikers kunnen de merken en cafés zien die duurzaam proberen te zijn én de impact daarvan begrijpen. “We willen een netwerk opzetten van café-eigenaren en consumenten die best practices kunnen uitwisselen en elkaar kunnen inspireren.”
Dit ECOffee Sustainable Cafeterias Cluster staat nu in de testfase. Meer dan veertig koffiezaakjes verspreid over zes landen doen mee, waaronder een aantal in Maastricht. Criteria voor duurzaamheid zijn bijvoorbeeld het verminderen van afval, plastic en wegwerpbekers, het gebruiken van duurzame energie en watersystemen, overstappen naar circulaire modellen (zoals recyclen) en het hebben van een inclusieve werkplek, transparante prijzen of fairtrade leveranciers.
Circulariteit smaakt naar meer
Hoewel ECOffee zich richt op Europa, is Tomai’s onderzoeksexpertise vooral de circulaire economie in landen met minder economische slagkracht. Beiden zijn echter onlosmakelijk met elkaar verbonden. Door de recent aangenomen ontbossingsverordening van de EU moeten koffieboeren onder andere bewijs overleggen dat hun goederen niet zijn geproduceerd op gebied dat na 2020 is ontbost. “Dit legt druk op kleine boeren die niet de technische of financiële middelen hebben om aan deze maatregels te voldoen. De last is niet evenredig verdeeld.”
Naast het meten van de impact van ingrijpende maatregels, toont Tomai’s onderzoek ook dat er een behoefte is aan verandering. “Toen we de kennis van consumenten en koffie-eigenaren in de samenwerkingslanden in kaart brachten, ontdekten we een laag kennisniveau, maar ook een sterke bereidheid om te leren en te veranderen, ook als er geen directe economische voordelen zijn.” Tomai vult aan dat een stap in de richting van duurzaamheid, met name afvalvermindering, vaak echter ook economische voordelen heeft.
Koffie zelf is ook slechts een manier om een veel groter onderwerp aan te snijden: “Het gaat erom dat je je rol in het wereldwijde productie- en consumptiesysteem begrijpt. Dat je ziet hoe alles onderling verbonden is en dat je wel degelijk invloed hebt.”
Tekst: Florian Raith
Lees ook
-
Wetenschappers én echtgenoten doctor Özge Gökdemir en professor Devrim Dumludağ voerden voor de Universiteit Maastricht een onderzoek uit, waarin ze de verschillen in competitief gedrag tussen vrouwen in Nederland blootlegden.
-
De Universiteit Maastricht (UM) loopt voorop bij een grote cultuuromslag in de wetenschap: Open Science. De filosofie erachter streeft naar openheid over gegevens, bronnen en methodologie, om op die manier onderzoek efficiënter en duurzamer te maken en om het algemene publiek meer bij wetenschap te betrekken. De UM heeft een bloeiende Open Science-community. Dennie Hebels en Rianne Fijten in een gesprek over vooruitgang, het Open Science Festival en wat onderzoekers kunnen doen.
-
De belangrijkste les die rechtspsycholoog Jenny Schell-Leugers haar studenten meegeeft? Als je ooit onschuldig wordt vastgehouden door de politie, neem een advocaat en zwijg. Denk niet: ik heb niks te verbergen en leg het wel uit. De praktijk leert dat iedereen het slachtoffer kan worden van een rechterlijke dwaling. Met een nieuwe database probeert ze de omvang van het probleem in Europa in kaart te brengen. “Dit is pas het begin.”