“Ik ging naar hem toe met de constatering dat het symfonieorkest zulke sterke tradities heeft opgebouwd dat het zichzelf nooit opnieuw kan uitvinden. Daarom wilde ik graag dat onderzoekers ons zouden helpen ons orkest te vernieuwen. Dit was nog nooit eerder gedaan en dus zouden we dienen als proeftuin voor academisch en artistiek onderzoek”, legt Stefan uit.

Luc Soete was geïnteresseerd in dit plan en besprak het met klassieke muziekliefhebber Martin Paul, destijds voorzitter van de UM. “Het was Martin die mij in contact bracht met FASoS waar Rein de Wilde, destijds decaan, mij in contact bracht met zijn collega Peter Peters. Samen schreven we een businessplan voor het centrum. Ruth Benschop, lector aan Zuyd Hogeschool, versterkte het team. We plaatsten een vacature voor professor in de innovatie van klassieke muziek, die ook directeur van het MCICM zou worden, en Peter kreeg de baan”, zegt Stefan.

Kunstige deelname

“Tijdens het opzetten van het centrum hebben we financiering aangevraagd bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Ons projectvoorstel ‘Artful Participation’ (kunstig deelname) was gericht op het bestuderen van en experimenteren met nieuwe vormen van publieksparticipatie bij symfonische concerten”, legt Peter uit.

Het project werd gehonoreerd en ging van start in 2017. “Veerle Spronck werd onze promovenda en deed academisch onderzoek naar vernieuwende symfonische publieksparticipatie. Ties van de Werff en Imogen Eve hebben als postdoctorale musicus-onderzoekers experimenten ontworpen en uitgevoerd samen met het philharmonie zuidnederland en het Maastrichts Conservatorium. Helaas werden we, zoals veel onderzoeksprojecten, zwaar getroffen door de Covid-19-pandemie. Nadat we onze experimenten hadden aangepast, konden we de meeste gelukkig nog uitvoeren”, verduidelijkt Stefan.

Door de lockdowns mochten orkesten niet optreden voor een groot publiek. Aangezien orkesten niet konden spelen, hadden ze meer tijd en konden ze aan het project ‘The Learning Orchestra’ werken. “Met de hulp van MCICM ontwikkelden vijftig musici en stafleden ‘études’, praktische oefeningen die het orkest zouden helpen zichzelf opnieuw uit te vinden. Dit was best een intensief proces”, licht Stefan toe.

Volkssalon

“Bij één experiment, de ‘People’s salon’ (volkssalon), had het publiek een hoofdrol. We nodigden toehoorders uit om ons een verhaal te vertellen over een belangrijk moment in hun leven dat hen persoonlijk had geraakt en waarmee klassieke muziek verbonden was. Iemand vertelde bijvoorbeeld over hun huwelijk veertig jaar geleden en welke muziek er speelde tijdens hun eerste dans. Het orkest speelde dan dat stuk”, zegt Peter.

“Dus in plaats van dat het orkest een werk koos en de reden voor de keuze uitlegde, luisterde het orkest naar het publiek en speelde het muziek die voor hen het belangrijkst was. Het publiek luisterde vervolgens op een heel andere manier naar de muziek. Dit werkte zo goed dat we hiervan een format hebben gemaakt dat tijdens de pandemie op de publieke omroep te zien was en we brengen dit idee later dit seizoen in een aangepast live-format naar het theater”, voegt Stefan toe.

“We zijn heel dankbaar dat het orkest zo open stond om iets nieuws uit te proberen”, zegt Peter en vervolgt: “Mensen zijn natuurlijk vooral bezig met de reguliere gang van zaken. Orkesten missen de tijd om na te denken over wat ze doen. Het belangrijkste is de kassa; deed je het goed qua kaartverkoop en ging je optreden goed? Dan doen we morgen hetzelfde.”

“Dankzij de samenwerking met MCICM bespreken we in het orkest nog explicieter wat we gaan spelen en hoe het publiek hierop zou kunnen reageren. In het ‘People’s salon’ experiment waren muzikanten erg enthousiast over deze nieuwe aanpak. Ze genoten van het format en de nieuwe verbindingen die ontstonden tussen muzikanten en met het publiek. Ik denk dat we allemaal aangenaam verrast waren”, zegt Stefan.

Reflectie

Peter vertelt dat “sommige muzikanten natuurlijk sceptischer waren en meer vragen stelden. Ze vroegen zich terecht af wat deze verandering in de praktijk voor hen zou betekenen. Tegelijkertijd waren musici sterk betrokken bij de vernieuwing en vroegen ze zich voortdurend af of wat ze deden vernieuwend was en of het meerwaarde had. We moesten continu reflecteren. Hoe leiden we de muzikanten van morgen op? Wat moeten ze leren en weten? Is er überhaupt ruimte voor vernieuwing? Dit was een open discussie die veel tijd kostte, maar die nodig was om het orkest opnieuw uit te kunnen vinden.”

Stefan voegt daaraan toe dat: “we waren aan het begin van dit project heel open en duidelijk naar het orkest toe. We vroegen ‘willen we geld steken in het opnieuw uitvinden van onszelf of willen we het orkest uitbreiden met nog een fulltime muzikant?’ Het antwoord was vrijwel unaniem; we moesten onszelf opnieuw uitvinden, anders verliezen we relevantie.”

Interdisciplinariteit

“Het opnieuw uitvinden van het orkest, maar ook het opleiden van de muzikanten van morgen, door middel van het werk van het centrum betekent dat we moeten leren samenwerken”, legt Peter uit. Stefan concludeert: “Het is geweldig om de interdisciplinariteit te zien tussen een kennisinstelling, een maatschappelijke partner en een instelling voor hoger onderwijs, om samen te ontdekken hoe we relevanter en inclusiever kunnen worden. Het is nu aan het orkest om muziek zo uit te voeren dat mensen zichzelf herkennen; een orkestvoorstelling is niet bedoelt voor alleen blanke, hoogopgeleide mensen is. Dat is volgens mij het belangrijkste dat we hebben geleerd: het gaat niet meer om de muziek an sich, maar om hoe je die muziek presenteert om mensen te raken.”

Door: Eva Durlinger

Afbeelding: Joey Roberts