Wat zijn Executieve Functies (EFs)?
De term Executieve Functies (EFs) verwijst naar de denkfuncties die je nodig hebt om succesvol te kunnen functioneren in het dagelijks leven, met alle uitdagingen of veranderingen die dit dagelijks leven met zich mee brengt.
Een voorbeeld ter verduidelijking: een student gaat studeren aan de universiteit. Het ‘dagelijks leven’ van het studeren aan de universiteit vraagt van de student o.a. dat hij de lesstof snel genoeg kan verwerken, om mee te kunnen komen in de groep. Verder veronderstelt de opleiding dat de student weinig begeleiding nodig heeft bij het plannen van zijn ‘huiswerk’ en bij het bestuderen van de stof voor een toets. Als iemand moeite heeft met planning (en dus te laat begint met het bestuderen van de stof), zal deze persoon hoogstwaarschijnlijk vastlopen op de universiteit. Volgens de boven genoemde definitie valt 'planning' dan onder het begrip EFs. Planning zorgt er immers voor dat de student kan functioneren. Maar is planning de enige reden waarom iemand vastloopt op de universiteit?
Ook moet je kunnen begrijpen wat je docent zegt. Het maken van een schriftelijke toets is ook een voorbeeld. Bij het beantwoorden van een toetsvraag, dient iemand niet alleen de vraag te kunnen lezen en te begrijpen, maar moet je ook een plan van aanpak opstellen (‘Hoe beantwoord ik de vraag?’), dit plan tot uitvoering brengen en daar waar nodig bijsturen. Zijn dit dan allemaal EFs? Het lijkt wat genuanceerder te liggen.
EFs als dirigent
In de wetenschap worden de EFs ook wel vergeleken met 'een dirigent', zoals de dirigent van een groot orkest heeft veel verschillende muzikanten. Alle muzikanten kunnen geweldig spelen, maar als ze allemaal tegelijkertijd hun eigen deuntje spelen, is het maar de vraag of het samen mooi klinkt. De dirigent zorgt ervoor dat de muzikanten hun deuntjes op elkaar afstemmen, opdat ze samen een mooi concert geven. Zo geldt het ook voor alle opties die de mens heeft om te denken, te voelen en te handelen.
Bedenk eens hoeveel mogelijke bewegingen iemand met zijn hand kan maken. De hand kan bijvoorbeeld stilliggen op een tafel, de hand kan zwaaien, of iemand kan een vinger opsteken. En dit is slechts onze hand. Denk ook eens aan alles wat we kunnen denken of voelen kunnen zeggen. De opties zijn ontelbaar. Om goed te kunnen functioneren in het dagelijks leven, is het belangrijk dat we een selectie maken in wat we denken, voelen en doen, afgestemd op de eigen wensen en de verwachtingen van de omgeving. Als de omgeving verwacht dat we stil zijn, en dat we niet praten, dan kan het verstandig zijn om niet te praten. Anders wordt iemand in de omgeving mogelijk boos.
De muzikanten uit het orkest staan voor alle opties die we hebben. Een dirigent kan ervoor zorgen dat we uit alle opties van ons denken, voelen en doen de juiste optie kiezen. In de literatuur, noemen we deze dirigent ‘executieve functies (EFs)’.
Kortom: goede EFs leiden ertoe dat iemand bewuste en doordachte reacties geeft op zijn omgeving, en niet alleen op de automatische piloot werkt. Goede EFs zorgen er ook voor dat iemand een plan kan bijsturen, als veranderde omstandigheden daarom vragen. Tenslotte kijkt een goede "dirigent" niet alleen naar welke beloningen kun je op korte termijn, maar heeft hij juist ook oog voor lange termijn doelen – zoals als ik dit allemaal goed doe, haal ik uiteindelijk mijn diploma.
Welke Executieve Functies gaan wij bespreken?
De dirigent heeft meerdere belangrijke functies. We gaan er hier een aantal benoemen. Let wel: Hoewel de wetenschappers het erover eens zijn dat deze dirigent zeer belangrijk is, bestaat er nog veel discussie over wat de precieze taken van de dirigent zijn. In een orkest hoeft de dirigent immers ook niet zelf de trombone te kunnen spelen. Onderzoekers verschillen van mening over welke vaardigheden nu precies EFs genoemd mogen worden. Valt de ene denkfunctie wel onder de term EFs en een andere niet? Hierdoor zijn er een aantal definities in omloop die net een beetje van elkaar verschillen.
In deze informatiefolder, kiezen wij voor een veel gerapporteerde definitie van EFs, die 4 verschillende EFs beschrijft:
Klik op de links om aan de hand van voorbeelden meer te leren over deze 4 EFs.