Van de regen in de drup, succesvol begin natuurherstel Grensmaas
Van de regen in de drup, of beter gezegd, in de modder. Onderzoek naar natuurherstel langs de Maas is best avontuurlijk, zo blijkt uit het onderzoek van Sara Pastina en Maya Daumal. Ze onderzochten hoe planten, vissen en ongewervelde dieren hun weg naar de nieuwe natuur vinden.
Uiterwaarden
Na stevige overstromingen eind vorige eeuw, moest de Maas veiliger. Door het afgraven van grind kreeg de rivier bredere uiterwaarden en dus meer ruimte om water af te voeren. Die uiterwaarden langs de Grensmaas, het stukje Maas tussen Maastricht en Wessem, waren in het begin kale vlaktes. De natuur nam ze snel in bezit. Studenten en biologen van het Maastricht Science Programme van de Faculty of Science and Engineering onderzochten het herstel van de natuur. Hun conclusie: het begin is er, allerlei soorten planten en dieren vinden hun weg naar de uiterwaarden. Maar het herstel is fragiel, bedreigd door niet-inheemse planten en dieren.
“Vorig jaar, tussen februari en april, bekeek ik de planten die in de Bosscherveld uiterwaarde groeien”, zegt student Sara Pastina. “Dat was soms moeilijk, omdat bij regenachtig weer snel plassen en stroompjes ontstaan. Ik onderschatte ooit de diepte van de modder en zakte tot mijn middel weg. Het duurde even voor ik er met hulp van een wandelaar weer uit was.”
Zelfs als het weer meezit, blijft het onderzoek lastig. “Aan het eind van de winter beginnen allerlei planten weer te groeien. Ze zijn dan zo klein dat het heel moeilijk is ze te identificeren”, zegt Sara. Het lukte haar en collega’s wonderwel. “Het Bosscherveld is bijzonder omdat het tussen de Maas en het Verbindingskanaal in ligt, er is het hele jaar door water aanwezig. We zien allerlei planten die zich thuis voelen in uiterwaarden, er is veel variatie.” De planten groeien niet alleen op plekken waar ze het best tot hun recht komen, plekken waar het droger of juist natter is, maar ook gewoon op de plek waar hun zaadjes terechtkomen.” Dat planten niet alleen op hun voorkeursplek groeien, beschouwt Sara als de meest onverwachte bevinding van haar onderzoek.
Kleine beestjes
Terwijl Sara langs denkbeeldige lijnen liep om systematisch de plantengroei in kaart te brengen, viste promovenda Maya Daumal net zo systematisch naar dierlijk leven in het water, niet alleen in Bosscherveld, maar langs de hele grensmaas. “Ik onderzoek de diversiteit van vissen en ongewervelden als wormen, garnaaltjes, muggenlarven en libellen”, zegt ze. In de laboratoria van de universiteiten in Maastricht en Wageningen bekeek Maya watermonsters onder een microscoop, op zoek naar de kleinere waterdieren. Ze vond vooral muggenlarven, wormen en vlokreeften.”
Het idee dat je de natuur zijn gang kan laten gaan en alles vanzelf goedkomt, is te romantisch, een utopie. In een klein gebied als Bosscherveld, ingeklemd tussen allerlei menselijke activiteit, zul je een natuurgebied moeten onderhouden, anders raakt alles overwoekerd.
Maya DaumalFish are abundant in the water. "The fishermen we met were often surprised by the species we caught. Especially at the mouth of the river Geul, we find many unique species." It is mostly the smaller fish that seek food and shelter in the pools and streams of the floodplain in Bosscherveld. How the fish find their way into these waters is still a mystery. Maya found species that are not typically caught in the Maas. "Perhaps the standard fish monitoring in the river does not capture the smaller fish," she speculates.
Invasieve soorten
De meeste vissen zijn een eerste aanwijzing dat het natuurherstel fragiel is. “Zeker 80% van de soorten die we vangen zijn exotische vissen die van oorsprong niet in de Maas thuishoren. Het gaat vooral om grondels. Vorige zomer zagen beide onderzoekers een plantaardige exoot, de grote waternavel, waarvan het blad op een navel lijkt. Deze van oorsprong Amerikaanse plant overwoekerde het uiterwaardegebied.
“De grote waternavel overleeft dankzij klimaatverandering. Door vorst sterft de plant, maar het vriest lang niet hard en vaak genoeg meer om deze exoot te weren”, legt Maya uit. De natuurbeheerders staan dan voor de vraag of ze de exoten bestrijden of de natuur gewoon zijn gang laten gaan. Voor het primaire doel van de nieuwe uiterwaarden, bescherming tegen hoog water, maakt het immers niet uit wat er groeit. Volgens Maya en Sara is het zeker de moeite waard om de diversiteit te behouden.
Onderhouden natuur
De uiterwaarden langs de Maas oefenen een grote aantrekkingskracht uit op mensen uit de buurt en toeristen. Steeds weer zagen de onderzoekers wandelaars. Sara: “Ze zijn nieuwsgierig naar wat we doen en maken een praatje. Zodra zo’n gebied een recreatieve functie heeft, is het zeker de moeite waard de natuur te onderhouden.” Maya vervolgt: “Het idee dat je de natuur zijn gang kan laten gaan en alles vanzelf goedkomt, is te romantisch, een utopie. In een klein gebied als Bosscherveld, ingeklemd tussen allerlei menselijke activiteit, zul je een natuurgebied moeten onderhouden, anders raakt alles overwoekerd.”
Nu, midden in de winter, biedt het Bosscherveld een troosteloze aanblik. De damdoorbraak in het verbindingskanaal en gezonken schepen leidden tot allerlei bouwactiviteiten op het schiereiland. Het prille natuurherstel lijkt ongedaan gemaakt. Maar onderschat de natuur niet. “Ik zie het als een reset”, zegt Maya. “De natuur zal herstellen en met wat hulp krijgt de grote waternavel deze keer geen kans.”
Grensmaas project
Sara was een van de eersten die de wetenschappelijke resultaten over het onderzoek naar natuurherstel publiceerde. Lees hier haar publicatie over de planten. Vorig jaar studeerde ze af aan de Universiteit Maastricht. Momenteel volgt ze een master aan de Universiteit van Oxford. Maya legt de laatste hand aan haar proefschrift. Ze heeft genoeg data voor nog zeker 5 artikelen. Het verhaal over het natuurherstel van de Grensmaas wordt dus vervolgd.