Training en preventie

Met een naaste praten over gevoelige kwesties zoals seksueel grensoverschrijdend gedrag kan uitdagend zijn. We zijn ons er vaak van bewust dat dit soort thema’s gevoelig liggen en willen graag emotionele steun kunnen bieden. Tegelijkertijd weten we soms niet hoe we zo’n gesprek moeten navigeren. Niet alleen is elk persoon anders, ook hebben we soms geen vergelijkbare ervaringen in ons leven of snappen iemand niet direct helemaal.

Dat maakt een dergelijk gesprek voeren bij wijlen best spannend. Toch willen we je aanmoedigen om het gesprek aan te gaan. Alleen al het feit dat je wilt luisteren, straalt uit dat je deze persoon en diens verhaal belangrijk vindt. Omdat het vertrouwen en eigenwaarde van mensen die een akelige seksuele ervaring hebben meegemaakt vaak een breuk hebben opgelopen, is het extra betekenisvol dat iemand hun gevoelens voorop stelt.

Desalniettemin, baadt het om handvatten te hebben tijdens het gesprek. Om je een beetje op weg te helpen, hebben we daarom hieronder tips uiteengezet.

 Stel je reactie en oordeel uit

In gesprekken willen we vaak op de ander reageren op een aangename manier. We weten alleen niet altijd wat deze manier is. Bij de meeste mensen brengt dat ongemak teweeg. 

Als we in sociale situaties (dit soort) spanning ervaren is onze neiging vaak om deze te willen oplossen. De reacties die we als gevolg daarvan geven zijn in het algemeen ingebakken reacties. We maken er een grapje van, giechelen of we gaan ‘sympathiseren’. Dan zeggen we zoiets als “Heel herkenbaar, ik had laatst ook zoiets vervelends meegemaakt in de kroeg.” Een andere voorkomende reactie is de ervaring van de ander te bagatelliseren (“waarom was dat vervelend dan?”), een waarde-oordeel geven die uit verhouding is (“best vervelend zeg”) of oordelen (“typisch jij dat je niet nadenkt en zomaar iedereen vertrouwt”). Reacties zoals deze hebben alleen mogelijk tot gevolg dat de toehoorder zich onbegrepen of gehoord voelt.

Het komt regelmatig voor dat slachtoffers/overlevers schaamte, schuldgevoelens of oordelen over zichzelf en de gebeurtenis hebben. Dat kan het moeilijk maken om over de gebeurtenis te praten. Daarom adviseren wij om je eerste reactie uit te stellen. Als dat een beetje gek voelt, is dat logisch. Onze eerste reactie voelt zo natuurlijk, dat een nieuwe manier van reageren geforceerd voelt. Daarbij is het in een groot deel van de westerse culturen gebruikelijk om in onderling contact niet stil te zijn, maar te praten. Alsnog raden we deze reactie aan. Door je reactie uit te stellen geef je de gevoelens van de ander de ruimte, zorg je dat iemand zich gehoord voelt en zich kwetsbaar durft op te stellen. Bovendien geef je door niet direct iets te zeggen de ander een (stille) aanmoediging om verder te vertellen.

 Laat weten dat het niet hun schuld is

In het verlengde van de schaamte, hebben slachtoffers/overlevers vaak het idee dat ze schuldig zijn aan de situatie. Schuldige gevoelens vormen regelmatig een belemmering voor slachtoffers/overlevers. Er zijn verschillende redenen waarom mensen zich schuldig of beschaamd kunnen voelen.  Daarom is het belangrijk om te benoemen dat zij niet schuldig zijn aan de situatie.

Ook kunnen andere factoren er mee te maken hebben dat het voor een slachtoffer/overlever extra kwetsbaar voelt om hun verhaal te delen of zich emotioneel te tonen aan iemand. 

Kwetsbaarheid of het tonen van emoties is niet voor ieder type mens in elke cultuur of gemeenschap geaccepteerd. Het is veelvoorkomend dat er voor mannen een taboe ligt op het uiten van emoties of het zijn van een slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het uiten van gevoelens wordt dan ervaren als ‘een zwakte’.

Emoties zijn menselijk. Hoe dan ook betekent dat niet dat het, nog los van taboes, makkelijk is om deze te delen. Het uiten van gevoelens is dus juist moedig. Het is dus goed om dat te benoemen en begrip te tonen wanneer een slachtoffer/overlever aangeeft te worstelen met het uiten van zichzelf.

 Luister en geef controle aan het slachtoffer

Als mensen hebben we de behoefte alles te begrijpen en (dus) ons in te leven in anderen. Daarom zijn we in gesprekken vaak op zoek naar aanknopingspunten om onze ervaringen met die van de ander te verbinden. Deze neiging kan het lastig maken om te luisteren met een open blik. We plakken hierdoor weleens onbewust ons eigen perspectief op de ervaring van iemand anders. 

Hoe menselijk dit ook is, verhoogt dit de kans dat we in ‘luister-valkuilen’ stappen. Denk aan het afmaken van andermans zinnen, advies geven of vragen stellen die onbedoeld een visie insinueren (“waarom heb je geen nee gezegd”, of “waarom ben je met die persoon mee gegaan”). 

Reacties als deze zorgen er potentieel voor dat het slachtoffer zich niet gehoord, gezien of bekritiseerd voelt. Dat willen we natuurlijk niet.

Daarom is het advies om het slachtoffer de regie te geven in het gesprek. Zo kan deze persoon zelf bepalen wat en hoe veel er wordt verteld, zonder daarin gestuurd te worden door opmerkingen of vragen van de ander. 

 Steun diegene in hun wensen

Vaak willen we het beste voor de mensen om ons heen. Het liefst willen we gelijk alles beter maken. Alleen, zo nu en dan komt het voor dat een slachtoffer/overlever niet gelijk praktische hulp wil of alles wil delen. Slachtoffers/overlevers zullen het op prijs stellen dat hun wensen worden gerespecteerd en dat hun keuzes worden ondersteund. 

Het is voorstelbaar dat dat als naaste moeilijk is om te verkroppen, juist omdat je wilt dat diegene zich beter voelt. Onthoud dat hulp alleen helpt wanneer deze past en gewenst is door de persoon in kwestie. Daarbij hebben mensen soms hun redenen om (nog) niet over te kunnen of willen gaan tot het zoeken van hulp. Het meest behulpzame om in zo’n situatie te doen is het steunen en respecteren van de wensen van de slachtoffer/overlever

 #MeToo Conversation etiquette hints

Richtlijnen over hoe te reageren wanneer je van iemand hoort dat diegene te maken heeft gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag.

 Studentenpact

Sluit je aan bij het Studentenpact en download de actiegerichte aanpak van studenten voor positieve seksualiteit in het studentenleven. Vol praktische tips om aan de slag te gaan met punten zoals bewustwording, gedragen, klachten, hulpverlenging en sanctionering. Zie de website van het Studentenpact hier.

 Download de ‘ben je oké’ toolkit

Je wilt je bezoekers en je leden een zorgeloze tijd geven. Ongewenst seksueel gedrag hoort daar niet bij. Deze toolkit helpt je maatregelen nemen die ervoor zorgen dat jouw bezoekers een leuke en veilige tijd hebben. Via de website van ‘Ben je oké’ is een gratis toolkit te downloaden waarmee je jouw locatie helemaal oké maakt.

 De slachtofferwijzer

Heeft iemand van je vereniging te maken gehad met intimidatie of online seksueel misbruik? Gebruik de slachtofferwijzer op de website van Fonds Slachtofferhulp om te kijken wat voor hulp er nodig is.

Wil je meer leren over seksuele veiligheid in het algemeen? Naast onze bronnen voor soggi en disabilitysupport, hebben we ook andere tips om meer over dit onderwerp te zien, te horen of te lezen. In het overzicht hieronder vind je zowel bronnen in de Nederlandse als Engelse taal. Heb jij nog goede tips voor deze lijst? Laat het ons dan weten via sexualsafetyum@maastrichtuniversity.nl

Op onze Canvas cursus kan je een heel uitgebreid overzicht vinden met kijk, luister, lees en doetips. We hebben hier ook bronnen aan toegevoegd over seks & religie, bronnen over seksuele oriëntatie, geslachten en gender (soggi) en seks & een beperking. Ga direct naar de Canvas cursus om deze allemaal te bekijken en je te verdiepen in seksuele veiligheid.