Met een naaste praten over gevoelige kwesties zoals seksueel grensoverschrijdend gedrag kan uitdagend zijn. We zijn ons er vaak van bewust dat dit soort thema’s gevoelig liggen en willen graag emotionele steun kunnen bieden. Tegelijkertijd weten we soms niet hoe we zo’n gesprek moeten navigeren. Niet alleen is elk persoon anders, ook hebben we soms geen vergelijkbare ervaringen in ons leven of snappen iemand niet direct helemaal.

Dat maakt een dergelijk gesprek voeren bij wijlen best spannend. Toch willen we je aanmoedigen om het gesprek aan te gaan. Alleen al het feit dat je wilt luisteren, straalt uit dat je deze persoon en diens verhaal belangrijk vindt. Omdat het vertrouwen en eigenwaarde van mensen die een akelige seksuele ervaring hebben meegemaakt vaak een breuk hebben opgelopen, is het extra betekenisvol dat iemand hun gevoelens voorop stelt.

Desalniettemin, baadt het om handvatten te hebben tijdens het gesprek. Om je een beetje op weg te helpen, hebben we daarom hieronder tips uiteengezet.

 Stel je reactie en oordeel uit

In gesprekken willen we vaak op de ander reageren op een aangename manier. We weten alleen niet altijd wat deze manier is. Bij de meeste mensen brengt dat ongemak teweeg. 

Als we in sociale situaties (dit soort) spanning ervaren is onze neiging vaak om deze te willen oplossen. De reacties die we als gevolg daarvan geven zijn in het algemeen ingebakken reacties. We maken er een grapje van, giechelen of we gaan ‘sympathiseren’. Dan zeggen we zoiets als “Heel herkenbaar, ik had laatst ook zoiets vervelends meegemaakt in de kroeg.” Een andere voorkomende reactie is de ervaring van de ander te bagatelliseren (“waarom was dat vervelend dan?”), een waarde-oordeel geven die uit verhouding is (“best vervelend zeg”) of oordelen (“typisch jij dat je niet nadenkt en zomaar iedereen vertrouwt”). Reacties zoals deze hebben alleen mogelijk tot gevolg dat de toehoorder zich onbegrepen of gehoord voelt.

Het komt regelmatig voor dat slachtoffers/overlevers schaamte, schuldgevoelens of oordelen over zichzelf en de gebeurtenis hebben. Dat kan het moeilijk maken om over de gebeurtenis te praten. Daarom adviseren wij om je eerste reactie uit te stellen. Als dat een beetje gek voelt, is dat logisch. Onze eerste reactie voelt zo natuurlijk, dat een nieuwe manier van reageren geforceerd voelt. Daarbij is het in een groot deel van de westerse culturen gebruikelijk om in onderling contact niet stil te zijn, maar te praten. Alsnog raden we deze reactie aan. Door je reactie uit te stellen geef je de gevoelens van de ander de ruimte, zorg je dat iemand zich gehoord voelt en zich kwetsbaar durft op te stellen. Bovendien geef je door niet direct iets te zeggen de ander een (stille) aanmoediging om verder te vertellen.

 Laat weten dat het niet hun schuld is

In het verlengde van de schaamte, hebben slachtoffers/overlevers vaak het idee dat ze schuldig zijn aan de situatie. Schuldige gevoelens vormen regelmatig een belemmering voor slachtoffers/overlevers. Er zijn verschillende redenen waarom mensen zich schuldig of beschaamd kunnen voelen.  Daarom is het belangrijk om te benoemen dat zij niet schuldig zijn aan de situatie.

Ook kunnen andere factoren er mee te maken hebben dat het voor een slachtoffer/overlever extra kwetsbaar voelt om hun verhaal te delen of zich emotioneel te tonen aan iemand. 

Kwetsbaarheid of het tonen van emoties is niet voor ieder type mens in elke cultuur of gemeenschap geaccepteerd. Het is veelvoorkomend dat er voor mannen een taboe ligt op het uiten van emoties of het zijn van een slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het uiten van gevoelens wordt dan ervaren als ‘een zwakte’.

Emoties zijn menselijk. Hoe dan ook betekent dat niet dat het, nog los van taboes, makkelijk is om deze te delen. Het uiten van gevoelens is dus juist moedig. Het is dus goed om dat te benoemen en begrip te tonen wanneer een slachtoffer/overlever aangeeft te worstelen met het uiten van zichzelf.

 Luister en geef controle aan het slachtoffer

Als mensen hebben we de behoefte alles te begrijpen en (dus) ons in te leven in anderen. Daarom zijn we in gesprekken vaak op zoek naar aanknopingspunten om onze ervaringen met die van de ander te verbinden. Deze neiging kan het lastig maken om te luisteren met een open blik. We plakken hierdoor weleens onbewust ons eigen perspectief op de ervaring van iemand anders. 

Hoe menselijk dit ook is, verhoogt dit de kans dat we in ‘luister-valkuilen’ stappen. Denk aan het afmaken van andermans zinnen, advies geven of vragen stellen die onbedoeld een visie insinueren (“waarom heb je geen nee gezegd”, of “waarom ben je met die persoon mee gegaan”). 

Reacties als deze zorgen er potentieel voor dat het slachtoffer zich niet gehoord, gezien of bekritiseerd voelt. Dat willen we natuurlijk niet.

Daarom is het advies om het slachtoffer de regie te geven in het gesprek. Zo kan deze persoon zelf bepalen wat en hoe veel er wordt verteld, zonder daarin gestuurd te worden door opmerkingen of vragen van de ander. 

 Steun diegene in hun wensen

Vaak willen we het beste voor de mensen om ons heen. Het liefst willen we gelijk alles beter maken. Alleen, zo nu en dan komt het voor dat een slachtoffer/overlever niet gelijk praktische hulp wil of alles wil delen. Slachtoffers/overlevers zullen het op prijs stellen dat hun wensen worden gerespecteerd en dat hun keuzes worden ondersteund. 

Het is voorstelbaar dat dat als naaste moeilijk is om te verkroppen, juist omdat je wilt dat diegene zich beter voelt. Onthoud dat hulp alleen helpt wanneer deze past en gewenst is door de persoon in kwestie. Daarbij hebben mensen soms hun redenen om (nog) niet over te kunnen of willen gaan tot het zoeken van hulp. Het meest behulpzame om in zo’n situatie te doen is het steunen en respecteren van de wensen van de slachtoffer/overlever

 #MeToo Conversation etiquette hints

Richtlijnen over hoe te reageren wanneer je van iemand hoort dat diegene te maken heeft gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag.

 Studentenpact

Sluit je aan bij het Studentenpact en download de actiegerichte aanpak van studenten voor positieve seksualiteit in het studentenleven. Vol praktische tips om aan de slag te gaan met punten zoals bewustwording, gedragen, klachten, hulpverlenging en sanctionering. Zie de website van het Studentenpact hier.

 Download de ‘ben je oké’ toolkit

Je wilt je bezoekers en je leden een zorgeloze tijd geven. Ongewenst seksueel gedrag hoort daar niet bij. Deze toolkit helpt je maatregelen nemen die ervoor zorgen dat jouw bezoekers een leuke en veilige tijd hebben. Via de website van ‘Ben je oké’ is een gratis toolkit te downloaden waarmee je jouw locatie helemaal oké maakt.

 De slachtofferwijzer

Heeft iemand van je vereniging te maken gehad met intimidatie of online seksueel misbruik? Gebruik de slachtofferwijzer op de website van Fonds Slachtofferhulp om te kijken wat voor hulp er nodig is.

Wil je meer leren over seksuele veiligheid in het algemeen? Naast onze bronnen voor soggi en disabilitysupport, hebben we ook andere tips om meer over dit onderwerp te zien, te horen of te lezen. In het overzicht hieronder vind je zowel bronnen in de Nederlandse als Engelse taal. Heb jij nog goede tips voor deze lijst? Laat het ons dan weten via sexualsafetyum@maastrichtuniversity.nl

Op onze Canvas cursus kan je een heel uitgebreid overzicht vinden met kijk, luister, lees en doetips. We hebben hier ook bronnen aan toegevoegd over seks & religie, bronnen over seksuele oriëntatie, geslachten en gender (soggi) en seks & een beperking. Ga direct naar de Canvas cursus om deze allemaal te bekijken en je te verdiepen in seksuele veiligheid. 

Seksueel grensoverschrijdend gedrag is een koepelterm. Hiermee kan dus verwezen worden naar vele verschillende vormen en incidenten. 

• Seksueel geweld
  Bij seksueel geweld gaat het om het gebruik van geweld door de agressor - fysiek of anderszins - om een seksuele daad met het slachtoffer te plegen zonder diens toestemming. Dit kan een fysieke seksuele ervaring zijn, maar dat hoeft niet. Iemand onder dwang laten kijken naar seks valt hier bijvoorbeeld ook onder, evengoed als aanrandig of verkrachting.
  
  Voorbeelden van seksueel geweld zijn:
  1. Niet-consensuele penetratie of een poging daartoe, , algemeen bekend als verkrachting (verwijst naar het door geweld of dreiging van geweld inbrengen van de penis of een voorwerp in de vagina, anus of mond)
  2. Poging tot niet-consensuele penetratie (poging tot verkrachting)
  3. Niet-consensuele seksuele aanraking zoals het ongewenst aanraken van iemands borsten, kruis of billen, of het kussen, betasten of wrijven tegen de ander op een seksuele manier
   
• Dating violence
  Met dating violence wordt seksueel geweld binnen een romantische, sociale of intieme relatie bedoeld. Daar vallen bijvoorbeeld onder andere wettelijk partners, eerste dates, vluchtig seksueel contacten en vrienden onder.
   
• Huiselijk geweld
  Onder huiselijk geweld vallen alle vormen van geweld door mensen van jouw thuisbasis. Dit kan dus ook seksueel zijn. 
   
• Seksuele intimidatie
  Seksuele intimidatie is toenadering met een seksuele lading die door ‘de ontvanger’ als ongewenst en als ‘intimiderend’ wordt ervaren. Vaak is dit dus gedrag dat een onveilig gevoel schept, doordat het bijvoorbeeld vernederend, beledigend of kwetsend is. Dit kan zowel zitten in dingen die worden gezegd (verbaal) als in handelingen (non-verbaal). 
  
  Verbale intimidatie is bijvoorbeeld wanneer iemand ongewenst:
  1. Schuine moppen of seksueel getinte grappen over je maakt
  2. Intieme vragen stelt over je seksleven
  3. Een intiem verhaal vertelt over zijn of haar eigen seksleven
  4. Seksueel getinte opmerkingen op je sociale media posts maakt
  5. Iemand je uitmaakt voor hoer of slet
  6. Je pusht of uitlokt om over seksuele zaken te praten
  7. Aandringen op romantische of seksuele afspraakjes, ook nadat je nee hebt gezegd
  
  Non-verbale intimidatie is bijvoorbeeld wanneer iemand ongewenst:
  1. Seksuele foto's of video's naar je appt
  2. Sociale media gebruikt om seksueel getinte content te verspreiden, dan wel via een ‘direct message’, dan wel in het openbaar
  3. Bepaalde gebaren maakt wanneer je langs loopt
  4. Zomaar je schouders gaat masseren
  5. Te dicht achter je gaat staan
   
• Seksuele straatintimidatie
  Ook dit is een vorm van seksuele intimidatie, met als verschil dat het gebeurt in de openbare ruimte. Hierdoor kan het zijn dat de ontvanger angstig wordt of niet goed meer op bepaalde plekken durft te komen.
  
  Voorbeelden hiervan zijn wanneer iemand ongewenst:
  1. Wordt nagefloten of wordt ge-“catcalled”
  2. Een tijd lang achterna wordt gelopen
  3. Zijn of haar geslachtsdeel openbaar laat zien
   
• Online en offline stalking
  Door de beeldvorming vanuit films en media, kan het zijn dat je bij ‘een stalker’ denkt aan een creep die met een verrekijker voor je huis in de bosjes ligt. Of je denkt aan iemand die je steeds opbelt en zonder iets te zeggen ophangt (een hijger). In de praktijk kan de situatie genuanceerder liggen.
  
  De definitie van stalken binnen seksueel grensoverschrijdend gedrag is ‘het stelselmatig lastig vallen van iemand, online of offline (met een seksuele connotatie)’. Daar zouden bovenstaande beelden onder kunnen vallen, maar dat hoeft niet. Het komt namelijk ook voor dat mensen worden gestalkt door iemand die dichtbij hen staat, zoals een vriend of een partner. In dat soort situaties kan het voor slachtoffers best lastig zijn om stalkgedrag aan anderen aan te wijzen. Voor een omstander kan een berichtje lief en onschuldig lijken, terwijl het in werkelijkheid intimiderend gedrag is.
  
  Ook andere gradaties van ‘stalken’ komen voor. Zo kan een leuk gesprek op Tinder na het uitwisselen van nummers erg opdringerig worden, of kun je via apps steeds worden toegevoegd aan seksueel getinte groepschats.
  
  Verder kun je bij stalken ook denken aan:
  1. Het vergaren van persoonlijke informatie bijvoorbeeld via het internet, snuffelen door persoonlijke spullen, contacteren van persoonlijke kring
  2. Het beschadigen van iemands bezittingen of dreigen daarmee
  3. Het geven van ongevraagde spullen of cadeau’s
  4. Het verspreiden van informatie of roddels over iemand, dan wel online, dan wel van mond-tot-mond
  5. Het ongewild opnemen van contact op een opdringerige manier, dan wel offline (post, bellen) of online (e-mail, sociale media, appen).
   
• Foto’s en video’s 
  Alle seksueel getinte ‘content’ die wordt gestuurd en gedeeld zonder jouw toestemming hoort bij grensoverschrijdend gedrag. Denk bijvoorbeeld aan ‘deep fakes’, stiekeme voicememo’s of chantage.

De term seksueel overschrijdend gedrag is niet onder deze noemer in de wet opgenomen. Niet elke vorm van seksueel overschrijdend gedrag is namelijk strafbaar gesteld voor de wet. Wanneer je het hebt over seksueel grensoverschrijdend gedragingen die strafbaar zijn gesteld voor de wet, spreek je van ‘zedendelicten’.    

Meer weten over: 

• Wat kan en mag je dan na een ervaring met seksueel grensoverschrijdend gedrag?
• Manieren waarop een slachtoffer/overlever kan reageren op een grensoverschrijdende ervaring
• Mogelijke effecten van een seksueel grensoverschrijdende ervaring
• Seksuele misdrijven en het Nederlands recht (nieuwe wet per 1 juli 2024) 

Ga dan naar de Canvas cursus Seksuele Veiligheid.

Ja zeggen is geen criterium voor consent. Enthusiastic ongoing mutual consent beschrijft de voorwaarden waaraan geven en vragen van consent moet voldoen:

• De toestemming is omkeerbaar en voortdurend: als je toestemming geeft mag je je op ieder moment bedenken.
• De toestemming is vrij gegeven: je zegt geen ja om (impliciete of expliciete) negatieve gevolgen te voorkomen of omdat je je onder druk gezet voelt. 
• De toestemming is enthousiast: de toestemming is zonder twijfel of angst.
• De toestemming is wederzijds: jullie geven beiden toestemming.

• De toestemming is specifiek: bijvoorbeeld ‘Mag ik je zoenen?’ in plaats van ‘Zullen we wat meer doen?’

   

Meer leren over consent, grenzen & wensen en hoe je toestemming vraagt? Ga dan naar de Canvas cursus Seksuele Veiligheid.

Ook voor meer informatie over seksuele gezondheid en de GGD kan je terecht bij de canvas cursus.

In 2021 voerden tweehonderd activisten van Amnesty International actie om aandacht te vragen voor de bestrijding van seksueel geweld onder studenten. Met hun campagne ‘Let’s talk about YES’ riepen ze hogeronderwijsinstellingen op om hun manifest - het LTAY-manifest - tegen seksueel geweld te ondertekenen.

De campagne en het manifest is ontstaan naar aanleiding van Amnesty’s onderzoek naar seksueel geweld onder studenten. Hieruit bleek dat een hoog percentage van de Nederlandse studenten te maken krijgt met seksueel geweld. Ook kwam naar voren dat veel studenten niet weten of en wat voor hulp mogelijk is binnen schoolinstellingen. Het doel van de campagne was om hogeronderwijsinstellingen hiervan bewust te maken en het gesprek aan te gaan over het verbeteren van deze situatie.

Het LTAY-manifest was daarin de eerste stap. In dit manifest worden stappen beschreven die onderwijsinstellingen moeten nemen ten behoeve van de seksuele veiligheid. De beschreven stappen hebben te maken met preventie, ondersteuning en procedures. In de herfst van 2021 werd het manifest door Universiteit Maastricht ondertekend. 

Wil je meer weten over Universiteit Maastricht en Let’s Talk About Yes? Lees deze (NL) of deze nieuwspagina (NL) van de universiteit Maastricht. Op deze pagina van Amnesty is er meer te lezen over de campagne zelf. Mocht je meer willen weten over de uitkomsten en data met betrekking tot verkrachting, download dan Amnesty’s onderzoek ‘Hoe denken Nederlanders over verkrachting’.