Een gezond gewicht en toch hart- en vaatziekten
Stel, je hebt een gezond gewicht en toch krijg je een hartinfarct of beroerte. Systeembioloog Femke Smit onderzocht de relatie tussen gewicht en gezondheid en komt tot verrassende ontdekkingen. Samen met haar internationale collega’s publiceert ze haar onderzoek deze week in het wetenschappelijke topblad Nature Medicine.
Werken in het laboratorium zag ze na haar studie biologie in Utrecht niet zitten. “Onderwerpen als systeembiologie en bio-informatica, waarbij je wiskundige- en computermodellen maakt, spreken me veel meer aan. Biologen kijken vaak naar specifieke details, zoals de rol van één eiwit of gen. Ik kijk liever naar het niveau van organen of het lichaam als geheel.”
Na haar master Systems Biology and Bioinformatics in Maastricht bleef Femke in de stad “hangen”, zoals ze zelf zegt. Ze begon een promotietraject als één van de promovendi in het Europese IMI SOPHIA project dat kijkt naar de relatie tussen obesitas en gezondheid. Haar werkplek is het Maastricht Centre for Systems Biology van de Faculty of Science and Engineering.
Overgewicht
Dat overgewicht gepaard gaat met een hoger risico op ziekten als diabetes type 2 en hart- en vaatziekten is algemeen bekend. Een kenmerk als overgewicht maakt het makkelijk om risicogroepen voor deze ziekten te selecteren. Vaak gaat het overgewicht gepaard met een te hoge bloeddruk of een te hoge cholesterolwaarde. Daarvoor bestaan preventieve behandelingen die erger moeten voorkomen. Maar er zijn mensen zonder risicofactoren zoals overgewicht die toch ziek worden. Deze mensen vallen tussen de wal en het schip, ze krijgen vaak geen preventieve behandeling.
Femke ging op zoek naar clusters van mensen met een risico op diabetes type 2 of hart- en vaatziekten dat niet bij hun gewicht past. Ze zocht deze clusters in een groep van 173 duizend deelnemers van vier grote Europese cohortstudies, waaronder de Maastricht Studie van de Universiteit Maastricht. “Om de clusters te vinden, maakten we een netwerk met mensen die door vergelijkbare biomedische kenmerken erg op elkaar lijken en dus met elkaar verbonden zijn. Daarin groepeerden we de mensen die heel sterk onderling verbonden zijn, en minder met de rest van het netwerk.”
Vrouwen
Hoewel 80% van de deelnemers van de vier cohorten een gezondheid heeft die past bij hun gewicht, blijkt dat bij 20% niet het geval. “Deze groep konden we in 5 clusters indelen. Een bijzonder cluster vormt een groep vrouwen die een hogere bloeddruk heeft dan je verwacht op basis van hun gewicht. Bij mannen zien we dit fenomeen niet. Tot nu toe kunnen we dit geslachtsverschil niet verklaren.” Andere clusters omvatten mensen met een gezond gewicht en een hoog cholesterolgehalte, een slechtere leverfunctie, meer ontstekingseiwitten in hun bloed of een te hoog glucosegehalte.
Medisch belang
Wat kun je nu met deze uitkomsten van het onderzoek? “We gebruiken onze data om voorspellende modellen te verbeteren. Artsen gebruiken deze om in te schatten wie een hoog of een laag risico op ziekten heeft. Dit helpt hen bij het beslissen wie ze wel of niet gaan behandelen. Dankzij onze studie kun je nu beter voorspellen wie wel of geen verhoogd risico op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten loopt. Hierdoor behandel je minder mensen onnodig en vind je de mensen met een verhoogd risico die voorheen niet in beeld kwamen.”
Inmiddels is Femke aan de slag met een nieuwe studie binnen het IMI SOPHIA-onderzoek. “We vergelijken de door ons ontdekte clusters van mensen met de uitkomst van hun behandeling. Neem bijvoorbeeld mensen die een maagverkleining kregen als behandeling van hun overgewicht. Een deel van hen valt vervolgens flink af, maar een deel heeft nauwelijks baat bij de ingreep. We proberen nu te achterhalen bij wie de maagverkleining wel of geen blijvend effect heeft. Hetzelfde doen we ook voor andere behandelingen, zodat we uiteindelijk een persoonlijke voorspelling van de beste behandeling kunnen maken.”
Voordat Femke promoveert, zal nog wel een jaar of meer verstrijken. Één ding is zeker, in haar proefschrift zal haar Nature Medicine publicatie, waarvan ze gedeeld eerste auteur is, een prominente plek krijgen.
Tekst: Patrick Marx
Fotografie: Brian Megens
