Wie is er bang voor buitenlandse beleggingsfondsen?
Het WK voetbal gaat gepaard met zowel een golf van nationalisme als zeer kritische aandacht voor het gastland Qatar en de financiële macht van de Golfstaten in het algemeen. Staatsinvesteringsfondsen zijn belangrijke aandeelhouders van westerse industriële en culturele activa. Is dat reden tot bezorgdheid? Adam Dixon van FASoS heeft antwoorden.
"Ik bestudeer deze fondsen niet alleen als een op zichzelf staan fenomeen. Ze vormen een mooi empirisch terrein waarmee je alles kunt bestuderen, van geopolitiek tot de legitimiteit van staatsinterventie in de economie, verschillende vormen van economische ontwikkeling of ons begrip van staatskapitalisme, globalisering, financialisering, enzovoort." Adam Dixon bestuurde SWF's (Sovereign Wealth Funds - staatsinvesteringsfondsen) sinds de term halverwege de jaren 2000 werd bedacht.
Het concept is eenvoudig. "Sommige landen hebben enorme kapitaalreserves opgebouwd door handelsoverschotten, bijvoorbeeld door de export van ruwe olie. Beleggen op de mondiale kapitaalmarkten is voor deze landen een belangrijk middel om ervoor te zorgen dat hun rijkdom op termijn blijft bestaan. Deze ontwikkeling is versneld door onze onverzadigbare honger naar commodity’s, de enorme industriële groei van China en de grondstoffen die nodig zijn om die honger te voeden.”
De winsten of royalty's uit de verkoop van commodity’s gaan naar de overheid, die vervolgens een apart fonds opricht om dat vermogen op de mondiale kapitaalmarkt te beleggen. "Veel SWF's komen uit het zogenaamde Global South. Begin deze eeuw, toen hun aantal en het beheerd vermogen begonnen te groeien, waren westerse regeringen bezorgd dat dit de spreekwoordelijke 'barbaren aan de poort' waren - een geopolitieke bedreiging voor de markten," legt Dixon uit en verduidelijkt: "Maar SWF's zijn door de westerse financiële wereld in het leven geroepen. Ze waren en zijn afhankelijk van financiële dienstverleners in de grootste financiële centra ter wereld, namelijk New York en Londen."
Overdreven aandacht voor het Midden-Oosten
Dixon wijst erop dat de Kuwait Investment Authority (KIA), die als 's werelds oudste staatsinvesteringsfonds wordt beschouwd, in 1953 in Londen is opgericht. Het is ook goed om te bedenken dat er invloedrijke westerse SWF's zijn. Als je ziet dat Noren zich een beetje ongemakkelijk beginnen te voelen als je hen deelgenoot maakt van je zorgen over je pensioen, komt dat waarschijnlijk omdat hun Government Pension Fund (dat vroeger het Petroleum Fund of Norway heette) groter is dan de SWF's van Saoedi-Arabië en Qatar samen.
De publieke belangstelling voor de SWF's van de Golfstaten bereikte onlangs een hoogtepunt vanwege het WK voetbal. Dixon, die zich niet speciaal bezighoudt met voetbal (dat hij merkwaardigerwijs omschrijft als ‘soccer’), wijst erop dat die staten al tientallen jaren grote investeerders zijn in Europa en Noord-Amerika. "De Qatar Investment Authority bezit bijvoorbeeld belangrijke aandelen in Volkswagen en Porsche, naast grote vastgoedactiva. Dit is niet om strategische geopolitieke redenen. Ze hebben geen belang bij inmenging in het bestuur van die bedrijven - en dat hebben ze ook nooit gehad.”
Het idee van die fondsen is geen groot machiavellistisch plan is om de westerse waarden te ondermijnen, maar juist heel pragmatisch. De autoriteiten van de landen die fossiele brandstoffen exporteren beschikken over enorme rijkdommen en zijn zich er terdege van bewust dat deze inkomsten allengs zullen verminderen. Daarom proberen zij op een zodanige manier te investeren dat zij verzekerd zullen zijn van blijvende inkomsten. "Het doel is intergenerationele gelijkheid, dus sparen voor de toekomst, maar ook de instandhouding van het politieke regime."
een enkel land ter wereld zal nee zeggen tegen hun geld.
Adam Dixon
Mondiale economische betrekkingen kunnen problematisch zijn
Volgens Dixon zijn deze investeringen ingegeven door het vertrouwen in de industriële capaciteiten van Europa en Noord-Amerika en het inzicht dat de enorme hoeveelheid kapitaal die de SWF’s bezitten kan worden verplaatst. Iconische merken, onroerend goed en zelfs voetbalclubs zijn items waarnaartoe of waarvandaan veel kapitaal in één keer kan worden verplaatst. "Het is begrijpelijk dat mensen een onderliggende politieke agenda vermoeden, maar eigenlijk is het gewoon een gezonde investering met potentieel grote opbrengsten."
Maar hoe zit het dan met een WK dat tegen exorbitante kosten wordt georganiseerd? "Mega-evenementen zoals deze of de Olympische Spelen kosten gastlanden steeds vaker meer dan ze eraan verdienen. Er is een reden dat Qatar het WK organiseert."
Dixon noemt de kritiek op de SWF's uit het Midden-Oosten hypocrisie te goeder trouw. "Het is nu in de media vanwege het WK voetbal, maar het is al tientallen jaren aan de gang en ondanks de kritiek zal het niet ophouden. De aandacht voor mensenrechten en maatschappelijke kwesties verandert niets aan de economische verhoudingen en zal dat waarschijnlijk ook nooit doen." Hij wijst ook op relevante interventies in het recente verleden. "SWF’s grepen in toen westerse banken liquiditeitsproblemen hadden tijdens de wereldwijde financiële crisis van 2008."
Ten aanzien van de discrepantie tussen de moralistische retoriek tegen Qatar en de gretigheid om de financiële banden aan te halen, toont Dixon zich een realpolitiker: "Mondiale economische betrekkingen kunnen problematisch zijn en zijn dat altijd geweest." Hij voorspelt zonder een spoor van twijfel dat het Westen zijn zorgen over de mensenrechten in Qatar kort na het WK alweer zal zijn vergeten. "Geen enkel land ter wereld zal nee zeggen tegen hun geld."
Dixon benadrukt dat de we ons eerder zorgen moeten maken over China dan over de Golfstaten. Westerse regeringen nemen geen krachtig standpunt ten aanzien van China in, terwijl ze de Chinese behandeling van de Oeigoeren gebruiken om het toenemende protectionisme te rechtvaardigen. Dit contrast is het overdenken waard. "Het Westen is niet bezorgd over kleine staten in het Midden-Oosten die leven van koolwaterstofproductie. China daarentegen wordt gezien als een grote economische en geopolitieke concurrent met enorme ambities: een directe bedreiging voor de westerse industriële dominantie."
"Maar de uitdaging is dat wij in het Westen een open en liberaal internationaal systeem willen. Het maakt deel uit van onze waarden. Kunnen we dan de deuren sluiten voor China en het Midden-Oosten? We hadden gehoopt dat China de democratie zou omarmen. Hetzelfde geldt voor een groot deel van het Midden-Oosten."
Het zou te ver gaan zijn om te beweren dat het verspreiden van een liberale wereldorde de belangrijkste motivatie was voor de financiële beslissingen van Europa en Noord-Amerika. Door de parade van lege gebaren rond het WK is duidelijk geworden dat het Westen weliswaar geeft om mensenrechten, maar dat het wellicht oneindig veel meer waarde hecht aan geld en amusement. Maar dat is iets om tijdens de reclameblokken in de rust eens over door praten.
Dixon (l) at the International Forum of Sovereign Wealth Funds 2022 in Baku
Florian Raith
Lees ook
-
Een migratiestop? De stikstofmaatregelen aan de wilgen hangen? Internationalisering van het hoger onderwijs radicaal tegengaan? Politici komen regelmatig met grootse uitspraken. In hoeverre zijn die beloftes realistisch? Dr. Karin van Leeuwen, universitair docent Europese politieke geschiedenis bij de Faculty of Arts and Social Sciences, is er stellig over: “Europese wetten en verdragen staan lang niet alle veranderingen toe.” Tegelijkertijd ziet Van Leeuwen een belangrijke ontwikkeling: politici lijken betrouwbaarder te worden in hun uitspraken. Hoe zit dat? En kan een nieuw kabinet met alle Europese wetgeving wel voor een compleet nieuw beleid zorgen?
-
Hoe wild zijn “wilde dieren” nog in een tijd van dierentuinen, natuurreservaten en kweekprogramma’s?
Is een olifant in Artis net zo “wild” als een olifant op een Afrikaanse savanne? Welke plaats hebben dieren nog in een wereld die meer en meer door de mens wordt vormgegeven? Waarom maakt de aanwezigheid van enkele wolven in Nederland zoveel negatieve emoties los, terwijl Nederlanders ook massaal geld doneren om tijgers in India te behouden? Het zijn stuk voor stuk vragen waar Prof. Raf De Bont, profileringshoogleraar geschiedenis van de wetenschap en het milieu, zich mee bezighoudt. Hij kijkt vanuit een historisch perspectief naar mens-dierrelaties en dierentuinen. Welke ontwikkelingen ziet hij?
-
A Global History of Hungary, 1869-2022 is a comprehensive book that presents the country as an open society interacting with other nations, mainly within Europe.