Hoogleraar Work and Health Angelique de Rijk vond het in het begin niet makkelijk om thuis te werken. “De Faculty of Health, Medicine and Life Sciences (FHML) is heel interdisciplinair, dus ik geef bij verschillende blokken les. Toen we overgingen op online-onderwijs, moest ik verschillende methodes gaan gebruiken, afhankelijk van de blokcoördinator.” Ze is ook moeder en zorgt voor haar ouders, die op leeftijd zijn.

“Het was een behoorlijke uitdaging, maar tegelijkertijd wilde ik mensen helpen en iets positiefs doen.” Dus maakte ze gebruik van haar expertise op het gebied van onderzoek naar burn-out en duurzame inzetbaarheid, en schreef een artikel over hoe kantoorwerkers tijdens de coronacrisis om kunnen gaan met stress. “Sommige collega’s waren opgelucht dat iemand erover begon. Ze vonden het lastig om toe te geven dat ze het moeilijk hadden.”

Tijdens videovergaderingen met collega’s en artsen van het MUMC+ viel het haar op dat mensen telkens weer opmerkingen maakten over onder druk staan, vermoeidheid of slaapproblemen. “Signalen van werkstress oppikken is beroepsdeformatie, denk ik,” zegt ze lachend. “We kregen veel uitstekende informatie over en ondersteuning voor het gebruik van de technologie voor thuiswerken, maar er was minder aandacht voor het psychologische aspect.”

‘Goed bezig, ga zo door!’

Bovenop het leren omgaan met de software en logistieke uitdagingen als zorgtaken en kinderen opvoeden, worstelen mensen met het gebrek aan informele feedback en ondersteuning. “Het zijn die gesprekjes bij de koffieautomaat; je vraagt iets over procedures of iemand bevestigt dat je op het juiste spoor zit… Denk maar eens aan eerstejaars-PhD-studenten die alleen wonen, ver van huis, zonder dagelijkse routine – dat is een hoop onzekerheid…”

Sommige mensen zullen de autonomie waarderen, terwijl anderen moeite zullen hebben met het ontbreken van structuur. “Leiders zullen eerder ‘actieve aanpassers’ zijn en het leuk vinden, maar ze moeten zich realiseren dat niet iedereen het zo ziet. Ze moeten aanspreekbaar zijn en twee keer zo hard hun best doen om te monitoren hoe het met mensen gaat.” Dat is met videobellen makkelijker gezegd dan gedaan: is je gesprekspartner verstijfd van angst of zit hij alleen maar te bufferen?

Leiders kunnen zorgen voor structuur, ondersteuning en positieve feedback; werknemers kunnen een dagplanning maken en gebruik maken van hun autonomie. “Bepaal je werktijden en hou je eraan, gebruik de flexibiliteit om te sporten of te wandelen. Structuur kan helpen om gevoelens van onzekerheid en stress te voorkomen.” De Rijk denkt dat de UM er heel goed aan gedaan heeft om al snel te besluiten om tot september alleen maar online-onderwijs te verzorgen. “We hadden die zekerheid en konden onze planning daarop aanpassen.”

24/7 nulurencontract

Onzekerheid als bron van stress en uiteindelijk burn-out en ziekteverzuim is een serieus probleem. “Ongeveer 40 procent van de mensen in Nederland is zzp’er of heeft een nulurencontract. Nederland behoort wat dat betreft tot de Europese top.” Deze opzet was oorspronkelijk bedoeld om flexibel om te kunnen gaan met economische schommelingen, maar wordt nu gebruikt om winst te maken over de ruggen van werknemers, of meer precies: onafhankelijke opdrachtnemers.

“Je voelt je daardoor minder autonoom, niet zo zeer wat betreft je taken, maar je leven.” Dat gebrek aan zelfbeschikking – niet weten of je morgen de hele dag werk hebt, of helemaal geen werk – maakt het leven moeilijk voor ouders of mensen die voor zieke familieleden zorgen. De Rijks onderzoek naar medewerkers in verpleeghuizen laat zien dat zekerheid en de mogelijkheid om te plannen inderdaad heel belangrijk zijn.

“Er zijn ongelooflijk veel verschillende werkroosters. Het blijkt dat de mate waarin jouw werkrooster aansluit op jouw privéleven een heel goede indicator is voor de kans op burn-out en ziekteverzuim.” Door af en toe te applaudisseren op onze balkons kunnen zorgprofessionals zich wel gewaardeerd voelen, maar hun werkomstandigheden gaan er daarmee niet op vooruit. En hoe lang zal het duren voor we ze niet meer zien als helden, maar als last op de overheidsfinanciën?

Het moet niet blijven bij waardering alleen

“We hebben de verantwoordelijkheid om ons te blijven realiseren hoe belangrijk zij zijn.” Covid-19 heeft de status van de zorg verhoogd, of in ieder geval tijdelijk, en De Rijk ziet dit als een mogelijkheid om de lonen te verhogen en de werkomstandigheden te verbeteren, zodat er nieuwe mensen kunnen worden geworven in deze branche, die kampt met personeelsgebrek. “We hebben meer verpleegkundigen en dokters nodig. Dat was al zo, maar geldt nu des te meer, zodat medewerkers kunnen herstellen en de batterij weer kunnen opladen.”

De Rijk haalt een onderzoek uit China aan, waaruit blijkt dat verpleegkundigen die in de frontlinie werken tijdens de crisis minder stress ervaren. “Ze hadden sterk het gevoel dat ze een missie vervulden, dat ze samenwerkten in plaats van elkaar beconcurreerden – als individu of als instituut – en dat ze werden beloond met waardering. Maar het energieniveau zal ongetwijfeld dalen en we moeten een strategie hebben om met de nasleep om te gaan.”

Volgens De Rijk weten ziekenhuizen dat investeren in medewerkers de kwaliteit van de zorg verbetert. “Het is essentieel om een permanente groep medewerkers te hebben: ze zijn beter opgeleid, kennen de protocollen beter en voelen zich meer betrokken. Zelfs als er geen crisis is, zorgt een groter aantal permanente medewerkers voor een lagere werkdruk, minder stress en minder gevallen van burn-out en ziekteverzuim.”

Stapsgewijze terugkeer

Meer mensen aannemen zou ons helpen om een beter antwoord te hebben op een mogelijke tweede covid-19-golf. In de tussentijd kan De Rijk iets doen met haar andere onderzoeksthema: re-integratie op de werkvloer, in dit geval de terugkeer naar de normale situatie - waar we allemaal op hopen. “Momenten van terugval zijn niet ongebruikelijk, omdat óf de persoon, óf de situatie op het werk is veranderd – en dat veroorzaakt stress.”

In de zorg zal de overgang van een pandemie-rooster naar de normale gang van zaken niet makkelijk zijn. De behandeling van reguliere patiënten was zo veel mogelijk uitgesteld om medewerkers en faciliteiten vrij te spelen. Na een ongelooflijk stressvolle periode zijn er nu lange wachtlijsten. Zelfs zonder covid-19-patiënten zal de werkdruk groter zijn.

“Elke overgang, niet alleen in de ziekenhuizen, zal geleidelijk moeten zijn, zodat mensen kunnen wennen aan de veranderde werkomstandigheden.” De Rijk denkt ook dat de terugkeer naar kantoor, ook bij de UM, over een lange periode uitgesmeerd moet worden. “We zouden mensen de tijd moeten geven en ook stilstaan om na te denken over welke aspecten van het thuiswerken positief waren en hoe we die kunnen integreren in onze nieuwe werkwijzen.”