Ze schrok erg toen de oorlog tegen Oekraïne begon. Valentina Golunova, afkomstig uit Rusland, woonde op dat moment vier jaar in Nederland. "Ik was wel al langer bezorgd over de escalatie van het conflict, maar ik hoopte nog steeds dat er geen volledige invasie zou komen. Het is ongelooflijk dat zulke grove schendingen van het internationaal recht en de mensenrechten in de 21ste eeuw blijven gebeuren. En is het pijnlijk om te beseffen dat mijn land deze schendingen pleegt."

Toen tijdens een vergadering van het onderzoeksinstituut MCEL bleek dat een aantal bezoekers bezig was met verschillende onderwerpen rondom de invasie van Oekraïne, kwam Golunova met een origineel voorstel. Waarom niet een workshop over de transformerende effecten ervan op de EU-wetgeving? "Er waren mensen die dachten dat het een lokaal conflict zou blijven en dat dit zich niet zou uitbreiden naar Europa, maar zelf zag ik het anders. Er moest aandacht komen voor de bredere gevolgen voor de actoren, die niet rechtstreeks bij het militaire conflict betrokken zijn." Ze had ook een persoonlijke reden. "Ik wil Oekraïne steunen en laten zien dat niet de gehele Russische bevolking achter Poetin staat. Veel Russen voelen de pijn, al zijn zij uiteraard niet de slachtoffers."

Tijdelijke bescherming

De workshop verraste met name door de diversiteit aan invalshoeken, vinden de drie promovendi. Er waren lezingen over de gevolgen van de sanctie-wetten, bijvoorbeeld voor de kunstmarkt en internetwetgeving. Een andere lezing ging over waarom de EU zich verantwoordelijk voelde Oekraïense vluchtelingen te verwelkomen. Dit zou komen door het narratief dat zij deel uitmaken van de Europese familie. En dat verklaart waarom deze wet niet werd toegepast, toen eerder Syriërs massaal hun oorlog ontvluchtten en naar Europa kwamen. Een online spreker kwam met het originele idee om de oorlog als het ware te laten uitdoven door het stoppen van fossiele brandstoffen.

Ruben Tans ging in zijn lezing dieper in op de EU-wetgeving die tijdelijke bescherming geeft aan een groep mensen, in dit geval de Oekraïners. Voor het eerst in de geschiedenis van de EU werd deze geactiveerd. Daarvoor was de wet een dode letter. Het is volgens Tans een mijlpaal in de Europese migratiegeschiedenis. In zijn presentatie vraagt hij zich vooral af: hoelang is tijdelijk? Wat als de oorlog blijft voortduren? "Het alternatief, het volgen van de reguliere asielprocedure, is voor zowel de honderdduizenden vluchtelingen als de lidstaten praktisch ondoenlijk. De EU zal dan iets nieuws moeten bedenken om deze mensen te helpen."

Oligarchen

De presentatie van Anna de Jong handelde over de onvoorziene consequenties van de sancties en maatregelen tegen Rusland voor de kunst en kunstmarkt. "Opeens mochten Russische oligarchen op de sanctielijst geen schenkingen doen aan culturele instituten of naar de TEFAF komen. Er kwam ook een verbod op het transport van kunstwerken over de Europese grenzen. In Parijs was er toen een grote collectie van een Russische oligarch geleende kunst en in Rusland een grote collectie uitgeleende Franse schilderijen. Hoe krijg je die kunst terug? Je kunt van tevoren wel heldere richtlijnen voor sancties hebben, maar het in de praktijk brengen is lastiger. Europa is immers altijd een promotor geweest van het vrije verkeer van personen en goederen. Je merkt dat voor de EU het opwerpen van barrières - te moeten zeggen: je mag niet in plaats van je mag wel - iets nieuws is."