Mensenrechten van toekomstige generaties: onze zorg?
Na jaren van betekenisvol werk voor onze universiteit gaf prof. dr. Fons Coomans op 2 september zijn afscheidsrede voor de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Hij bestudeerde belangrijke vragen rondom mensenrechten. Want wat betekenen die eigenlijk in de praktijk? Wat kun je er als burger mee? En hebben toekomstige generaties nog wel mensenrechten?
“Zeker, het huidige recht heeft voldoende aanknopingspunten om de rechten van toekomstige generaties vorm te geven. Al moeten die nog wel verder ontwikkeld worden”, vertelt Fons. Hij was vóór zijn aftreding directeur van het Maastricht Centre for Human Rights en hoogleraar op de UNESCO-leerstoel in Mensenrechten en Vrede. Hij gaf onderwijs aan masterstudenten over de internationale bescherming van mensenrechten en deed veel onderzoek: van het recht op onderwijs, voedsel, werk en huisvesting tot het recht op deelname aan het culturele leven en recht op toegang tot de resultaten van wetenschappelijke vooruitgang. Kortom: genoeg te bespreken.
Goede voorouders
Fons’ werkveld blijft continu in ontwikkeling, mede door geopolitieke veranderingen. Zo kent de mensenrechtendiscussie veel verschillende kanten. Kijk bijvoorbeeld vanuit mensrechtelijk perspectief naar klimaatverandering: “Vragen als: ‘welke maatregelen moeten we nu al nemen om te voorkomen dat er in de toekomst schade ontstaat? Hoe zorgen we ervoor dat we rechten als huisvesting, gezondheid en voedsel waarborgen?’ spelen dan een belangrijke rol. Ik vind het onze verplichting om ons daarmee bezig te houden. Er is namelijk voldoende wetenschappelijk bewijs dat als we niets doen aan klimaatverandering, de gevolgen funest zijn. Voor mens, dier én natuur.”
Een aantal westerse landen legt mensrechtelijke verantwoordelijkheden en verplichtingen zoals die hierboven al wettelijk vast. “Denk aan de Urgenda-zaak, waarin de hoogste rechter oordeelde dat de Nederlandse staat niet voldoende doet om de klimaatdoelen te halen. Dat zijn belangrijke ontwikkelingen.” Ook de erkenning door de VN dat een schone, gezonde en duurzame leefomgeving een fundamenteel mensenrecht is, draagt bij aan een toekomst waarin mensenrechten gehandhaafd blijven.
Je kunt je ook afvragen of bovenstaande afspraken en verplichtingen ónze zorg zijn. Wat hebben wij met volgende generaties te maken? “Ik haal graag het boek The Good Ancestor van de filosoof Roman Krznaric aan”, antwoordt Fons. “Dat boek zegt luid en duidelijk: ‘Ja, zie problemen onder ogen en zadel de volgende generatie er niet mee op’. Zodat zij op ons terugkijken als goede voorouders.” (tekst gaat verder onder de foto)
Fons Coomans haalde in 1992 zijn PhD aan de Universiteit Maastricht. Hij doceerde over internationale mensenrechten, was directeur van de Maastricht Centre for Human Rights en lid van de Netherlands Network for Human Rights Research. Fons was bijzonder hoogleraar op de UNESCO Leerstoel Mensenrechten en Vrede, oprichter van het Consortium on Extraterritorial Human Rights Obligations en lid van de Nederlandse afdeling van het International Commission of Jurists. En dat is nog maar een greep uit zijn werkzaamheden. Sinds september 2022 is hij professor emeritus aan onze rechtenfaculteit.
Stem van toekomstige generaties
We dragen dus verantwoordelijkheid voor de mensenrechten van toekomstige generaties. Maar hoe geef je rechten aan ongeboren personen? “Juridisch is dat niet mogelijk”, aldus Fons. “Toekomstige generaties hebben namelijk letterlijk geen stem. Maar we kunnen wel mensen die nú leven vertegenwoordigers maken. Zo heb je in Israël, Hongarije en Wales ombudspersonen die optreden als een soort guardians van volgende generaties: ze spreken namens hen. Ook in Nederland hebben we een onofficiële ‘waarnemend ombudsman’.”
Armoede: een mensenrechtenprobleem?
Ook in het hier en nu staan mensenrechten (helaas) regelmatig ter discussie. Een actueel voorbeeld is de armoedekwestie in Nederland. De inflatie en stijgende (energie)rekeningen zorgen ervoor dat veel mensen in financiële problemen komen: een kritieke situatie dus. “Maar is dat een mensenrechtenprobleem? Als je armoede in juridische termen probeert te vatten, dan kun je zeggen: ja, dat is een mensenrechtenprobleem. Denk aan het recht op een fatsoenlijk bestaansminimum. In Nederland is er een redelijk vangnet van uitkeringen en de bijstand, maar dat is lang niet genoeg. Armoede wordt nog steeds vooral gezien als een individuele verantwoordelijkheid en zo behandelt onze overheid het ook.”
Fons ziet dat anders. “Door het beleid van privatisering en marktwerking in de energievoorziening, zorg en huisvesting van de afgelopen jaren zijn mensen aan hun lot overgelaten. Het is dus echt wel een kwestie van oorzaak en gevolg. Je kunt zelfs zeggen dat de overheid op dit moment verplichtingen van mensenrechten niet nakomt. Maar die gedachtegang is nog niet bij iedereen doorgedrongen: als armoede een mensenrechtenprobleem is, dan horen daar ook verplichtingen bij. En daar hebben mensen geen zin in.”
Als armoede een mensenrechtenprobleem is, dan horen daar ook verplichtingen bij. En daar hebben mensen geen zin in.
Mensenrechten in de praktijk
Fons’ woorden maken duidelijk dat we ook de komende jaren genoeg te bespreken hebben als het gaat over mensenrechten. Wat zien we ervan terug in de praktijk? “Als wetenschappers mengen we ons met onze ideeën in het academisch debat. We hopen dan dat overheden iets met onze ideeën gaan doen. Dat ze een op mensenrechten gebaseerd armoedebeleid gaan voeren bijvoorbeeld. In Nederland worden onze mensenrechtelijke verplichtingen die voortkomen uit verdragen helaas nog te weinig gebruikt als leidraad voor wet- en regelgeving.”
En dus proberen deskundigen hun stem zo veel mogelijk te laten horen. “De Universiteit Maastricht organiseert en coördineert begin 2023 bijvoorbeeld een deskundigenbijeenkomst over mensenrechten van toekomstige generaties waar we op papier proberen te zetten wat die mensenrechten zijn en welke verplichtingen landen van nu en die van de toekomst hebben. We hopen met onze expert opinion op die manier bij te dragen aan het waarborgen van mensenrechten. Het is natuurlijk een proces van de lange adem, maar we moeten érgens beginnen met het uitdagen van onze maatschappelijke verantwoordelijkheid.”
Dat Fons afscheid neemt, betekent niet dat dit soort projecten en onderzoeken stil komen te liggen. Sterker nog, hij blijft zich bezighouden met mensrechtelijke thema’s. “En met projecten als Shelter City voor mensenrechtenverdedigers en het faciliteren van onderwijsplekken voor vluchtelingen in Zuid-Limburg. Kortom: ik blijf als emeritus-hoogleraar actief bij de Universiteit Maastricht.”
Facebook
Twitter
LinkedIn
Forward
Reddit