Als netwerkanalyse, en data science in het algemeen, zoveel kan betekenen voor juristen, waarom wordt er dan zo weinig onderzoek naar gedaan? Van Dijck: “Juristen zijn vaak alfa’s die slecht zijn in wiskunde en niets met cijfers willen. In hun opleiding worden ze ook niet empirisch geschoold, dus de kans dat iemand dan een data science-achtige methode wil gebruiken is vrij klein. Maar bijna iedereen de we tot nu toe hebben laten zien waar we mee bezig zijn, is enthousiast en ziet de potentie voor haar of zijn onderzoek.”

Juristen met een bredere blik dan recht

Het is ook niet toevallig dat Van Dijck en Schaper niet alleen maar een alfa-achtergrond hebben. Dijck was op school goed in wiskunde, maar koos voor rechten en merkt nu dat het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Schaper heeft naast fiscaal recht ook bedrijfseconomie aan de UM gestudeerd en is daardoor vertrouwd met kwantitatieve onderzoeksmethoden. Beiden vonden dat het anders en beter kon en besloten het Maastricht Law and Tech Lab (‘het Lab’) op te zetten. Van Dijck: “We willen een platform zijn dat zich nadrukkelijk richt op technologie voor recht naast recht voor technologie.”

Technologie voor recht staat nog in de kinderschoenen

Schaper: “We bevinden ons nu in een stadium binnen de rechtsgeleerdheid waarin we weliswaar wetenschappelijke computertechnieken zoals netwerkanalyse kunnen toepassen, maar die vertaling van algemene algoritmen en hoe die nou precies toegepast kunnen worden binnen het juridische domein is nog niet zo duidelijk. We hebben nog heel weinig bewijs met welk algoritme je welke juridische vraag kunt beantwoorden. De medische wetenschap is daar veel verder in. Kijk naar de bio-informatica; die hebben echt allerlei toepassingen ontwikkeld voor hun eigen vakgebied. Wij lopen daarin heel erg achter.” 

Transparante, open source algoritmes, dat is het doel

Er bestaat wel al software die je als jurist kunt gebruiken, maar die is niet gebruikersvriendelijk en het zijn commerciële producten die achter een pay-wall zitten. Van Dijck: “Daardoor weet je ook niet precies hoe die algoritmes werken en dat is juist wat wij transparant willen maken. Wij werken volgens het FAIR-principe (Findable, Accessible Interoperable and Reusable). Ook willen we zo veel mogelijk open source aanbieden zodat anderen het kunnen zien, controleren en gebruiken.” Schaper: “Wij proberen een data-infrastructuur voor juridisch onderzoek te bouwen, waarin we juridische data zodanig willen structureren en opslaan dat je er algoritmes op los kunt laten die betrouwbare resultaten bieden.” Van Dijck: “Er zijn drie fases: eerst een data-infrastructuur maken, dan KI ontwikkelen of toepassen om daarmee vervolgens empirisch juridische vragen te kunnen beantwoorden. Vooral die eerste stap is een soort van monnikenwerk, maar wel heel belangrijk, want als je rommel in KI gooit krijg je ook rommel terug.”

Het prototype leverde al een belangrijke vondst op

Op dit moment werken ze aan een tool voor netwerkanalyses die door een aantal bachelor- en masterstudenten is gebruikt voor hun scriptie. Schaper: “We proberen bijvoorbeeld verbanden tussen uitspraken te visualiseren zodat je in een oogopslag ziet hoe het ene arrest zich verhoudt tot het ander, of er veel of weinig verbanden zijn en of je groepen kunt ontdekken in dat verband. Als je nu naar rechtspraak.nl gaat (de database van de Nederlandse rechtspraak) en je zoekt een uitspraak of je doet een keyword search, krijg je een hele lijst met arresten die je allemaal moet lezen om de onderlinge verbanden te kunnen zien, terwijl de computer die verbanden voor je kan tekenen. Dat is het product dat we nu proberen op te leveren.”

En met succes, want hoewel het nog een prototype is en er technisch zeker nog wat te verbeteren valt, heeft een van de studenten er een ontdekking mee gedaan die door de literatuur over het hoofd is gezien. Het artikel zal ter publicatie aangeboden worden. Van Dijck: “In de jurisprudentie was onduidelijkheid over hoe een mogelijke schadevergoeding bij onderhandelingen die afgebroken worden, berekend kan worden. Vergoed je alleen de gemaakte kosten of ook de misgelopen winst? Wanneer kun je wat vorderen? Hij vond, via netwerkanalyse, in ieder geval één uitspraak die nog niet eerder is opgemerkt, maar die heel goed laat zien hoe je dit beoordelingskader vorm kunt geven. De deskundigen hebben dit over het hoofd gezien en die knaap van begin 20 vindt het.”