FASoS docent Ferenc Laczo draagt bij aan boek Brave New Hungary

Ferenc Laczo zag in Boedapest met het IJzeren Gordijn het communisme vallen, maar zag tot zijn ongerustheid ook hoe premier Viktor Orbán in de afgelopen negen jaar knabbelde aan de jonge democratie en aanstuurt op een autocratie. In Europa geldt de voorman van de oppermachtige Fidesz-partij als een uiterst omstreden leider, een bedreiging zelfs voor de Europese Unie. Toch ziet de universitaire docent Europese geschiedenis aan de Faculty of Arts and Social Sciences (FASoS) langzaam maar zeker een kentering. “De mensen in Hongarije durven weer te praten over politiek.”

Ferenc Laczo vreest braindrain in Hongarije

Het nieuws vulde niet meer dan een klein hoekje in de Nederlandse kranten, maar in Hongarije zelf vierde de oppositie feest na de burgemeestersverkiezingen begin oktober. In de grotere steden, onder meer in de hoofdstad Boedapest, moest de zittende Fidesz-kandidaat het pluche afstaan. “Dat had eigenlijk niemand verwacht”, zegt Ferenc Laczo in de koffiekamer van FASoS waar hij sinds 2015 Oost-Europese geschiedenis doceert. “Orbán heeft zijn macht sinds zijn aantreden in 2010 gestaag uitgebreid. Hij heeft zowat alle media in handen en zeker op het platteland is zijn aanhang groot. Omdat de mensen daar minder toegang hebben tot brede informatie en lager opgeleid zijn. In de steden is dat anders.”

Politiek
Daar groeit de weerstand, er wordt weer gepraat over politiek. “Dat was lange tijd anders. Ik heb mensen in de loop der jaren weer terughoudend zien worden om hun mening te zeggen. Bang voor de macht van de staat. Nu voel ik weer voorzichtig verzet. Het is lang geleden dat Fidesz een verkiezing verloor. Blijkbaar zijn steeds minder mensen het eens met de koers van de regering, de afkeer van vluchtelingen, de macht en invloed van de overheid op zowat alle instituties zoals universiteiten en onderzoeksinstituten. In de steden groeit het besef dat Hongarije op een nieuwe crisis afstevent. In tien jaar tijd hebben rond de één miljoen jonge, veelal hoogopgeleide mensen het land verlaten. Op zoek naar een betere toekomst. Bijna tien procent van de totale bevolking, een enorme braindrain. Hetzelfde is aan de gang in Roemenië en Bulgarije. Dat gaat ernstige gevolgen krijgen voor deze regio. De mensen beseffen dat het roer om moet.”

Maastricht
Ferenc Laczo (1982) studeerde aan de Centrale Europese Universiteit in zijn geboorteplaats Boedapest, aan twee Duitse universiteiten en in Utrecht om vervolgens weer in Boedapest te promoveren. Ook hij verliet zijn vaderland en belandde na enkele onderzoekstrajecten en lesactiviteiten in Basel en Jena uiteindelijk in Maastricht. “Ik zocht een plek waar ik Oost-Europese geschiedenis kon doceren in een Europees raamwerk. Hier in Maastricht was dat een min of meer onontgonnen terrein. Een goede match dus. Westerse universiteiten zijn toch vooral gericht op ontwikkelingen in het westen. De Engelstalige landen en Continentaal Europa. Voor een deel wel begrijpelijk, echter als we naar de 28 landen in de Europese Unie kijken, dan was bijna de helft daarvan dertig jaar geleden nog achter het IJzeren Gordijn verborgen. Nu hebben die landen samen breed stemrecht in de Europese Raad en het Europees parlement. Hun macht is groter dan wij in West-Europa soms beseffen. Het kan geen kwaad om je dan wat meer in de cultuur en de historie van deze landen – en het ontstaan ervan – te verdiepen. Ze zijn van invloed op de verdere ontwikkeling van de Europese Unie. Ik zie wel meer belangstelling van het westen voor Oost-Europa, ook hier op de faculteit. De wereld wordt kleiner. De huidige generaties bezoeken de steden in het oosten regelmatig, krijgen meer gevoel voor de lokale cultuur en de historie. Daarmee verklein je de kloof.”

Brave New Hungary
In zijn specialisme geldt Ferenc Laczo als Hongarije-kenner bij uitstek. Hij wordt uitgenodigd voor debatten, geciteerd in de internationale media en hij publiceert regelmatig over de ontwikkelingen in het land. Zo schreef hij een hoofdstuk voor het binnenkort te verschijnen Brave New Hungary, een wetenschappelijk boek waarin de recente Hongaarse geschiedenis de revue passeert met een doorkijkje naar de toekomst. Een kritisch hoofdstuk waarmee hij ingaat op de mate waarin de Fidesz-partij de studie en interpretatie van recente geschiedenis hervormt. Een periode waarin de staat meer controle heeft gekregen op zowat alle instituties, de pers zo goed als monddood is gemaakt en waarin het binnen de Europese Unie inmiddels als zwart schaap wordt gezien. Onder meer vanwege de regeringsinvloed op de rechterlijke macht en de openlijke afkeer van vluchtelingen.

Holocaust
Eerder al schopte Ferenc Laczo tegen de schenen van de gevestigde orde met zijn publicaties over de rol van Hongarije in de Tweede Wereldoorlog. “Ongeveer een half miljoen Hongaarse Joden zijn in Auschwitz omgekomen. Niet alléén door toedoen van de Duitsers. Voor de Holocaust zijn ook collaborerende regeringen verantwoordelijk, onder meer de Hongaarse. Natuurlijk is dat een pijnlijke waarheid die in het oosten nog niet verwerkt is. Eigenlijk is het vreemd. De Holocaust heeft zich grotendeels afgespeeld in Oost-Europa. Van de slachtoffers kwam 94 procent uit het voormalige Oostblok. Toch heeft vooral het westen er de meeste aandacht aan besteed, inclusief de VS. Met herdenkingen, met verwerken, verzoening. Wij zijn nog niet zover, in Hongarije blijft het een moeilijk en pijnlijk onderwerp.”

Macht
Persbreidel, controle, braindrain, Europese isolatie; wat verklaart de schier onaantastbare macht van Viktor Orbán? “De recente economische crisis. We weten allemaal dat Griekenland en Portugal hard getroffen zijn, maar de klappen in Hongarije waren even hard. Orbán beloofde hervormingen. Met een grote meerderheid in het parlement heeft hij wetten veranderd, zijn macht uitgebreid. Het systeem zit zo in elkaar dat Fidesz bijna niet kan verliezen. Verder is niet veel ten goede veranderd. De economie groeit ja, maar dat is vooral te danken aan Europese subsidies. Hongarije is één van de grootste netto-verdieners van de EU.”
Europees geld houdt Orbán in het zadel terwijl de Europese kritiek op hem groeit. “Ja, paradoxaal. Net zo paradoxaal als de positie van Hongarije in het Europees parlement. Fidesz maakt deel uit van de EVP, de grootste fractie en heeft daarmee dus macht terwijl Orbán tegen Europa is. Voor de laatste verkiezingen is de macht van Fidesz door de EVP wel ingeperkt. Ook een teken dat het paradoxaal succes van de partij wellicht binnenkort voorbij is. Ik denk dat Orbán het geen tien jaar meer volhoudt.”

Hoop
Ferenc Laczo woont met zijn vrouw en hun driejarig zoontje “met veel plezier” in Maastricht. Gemiddeld twee keer per jaar reist hij naar Boedapest om zijn ouders, broer en vrienden te bezoeken. En te praten over politiek? “Zeker. Ik was erbij toen het communisme in 1989 omviel. Als zevenjarig jongetje. Ik heb daar niet heel veel herinneringen aan. Wel aan de eerste vrije verkiezingen een jaar later. Daar is de basis voor mijn studiekeuze en verdere loopbaan gelegd. Vanzelfsprekend is er in dertig jaar enorm veel veranderd en gebeurd. Is het beter geworden? Ik durf dat niet direct te zeggen. Ik heb de democratie onder druk zien komen, net als de vrijheid. Ik voel nu weer hoop op betere tijden.”

Door: Jos Cortenraad

Lees ook