Mondiaal bewustzijn

Ferenc Laczó en zijn mederedacteur Bálint Varga bedachten een gedetailleerd concept om de moderne Hongaarse geschiedenis opnieuw te vertellen binnen een mondiaal kader. "Gelukkig zijn veel geleerden van onze en jongere generaties bekend met de mondiale historische benadering, zodat het boek uiteindelijk zichzelf produceerde en veel gemakkelijker te redigeren was dan we hadden verwacht."

De transnationale aanpak heeft veel voordelen. Ten eerste brengt het meer nuance in discussies over actuele kwesties. "Als ik mag generaliseren, dan kan gesteld worden dat de Hongaren het moeilijk hebben met de nieuwe globaliseringsgolf, omdat zowel hun huidige blik als hun verhalen over het verleden duidelijk op Europa gericht zijn. Ondertussen is het Orbán-regime zich aan het heroriënteren op het oosten. Wij laten zien dat zich in het begin van de vorige eeuw een zeer vergelijkbaar proces voltrok. In die tijd was er een sterke tendens om Hongaren vooral als Turaniërs te zien, verbonden met de Turken en Centraal-Azië. De geschiedenis kan ons helpen meer bewust te worden van deze voorlopers en van het feit dat mondiale connecties veel complexer zijn dan het huidige politieke discours doet vermoeden."

Derde Wereld-gevoeligheden

Een tweede voordeel is dat er parallellen met de Derde Wereld worden blootgelegd. Economisch gezien is Hongarije een semi-perifeer land: open en kwetsbaar, zonder essentiële grondstoffen of controle over kapitaal. Als gevolg daarvan hebben alle grote mondiale economische crises een verwoestend effect gehad op Hongarije. "Het maakt ook duidelijk waarom Hongarije zich, ondanks het eurocentrische discours, vrij gemakkelijk in de positie van gedekoloniseerde landen kan verplaatsen. Het weet wat het betekent om slachtoffer zijn, om uitgesloten zijn. Deze ‘quasi-koloniale sentimenten’ zijn in het huidige Hongarije zeer prominent aanwezig. In de periferie wisselt een zeer Europees gevoel zich steeds af met het vermogen om zich met de Derde Wereld te identificeren."

Een snelle blik op de belangrijkste mondiale indicatoren brengt ons bij een derde voordeel van een transnationale aanpak. Uit veel statistieken blijkt namelijk dat Hongarije rond het mondiale gemiddelde schommelt. Terwijl Nederland en Frankrijk dichtbij de top staan, bungelt Hongarije vaak tussen de 40e en 60e plaats. Laczó benadrukt dat een wereldgeschiedenis van zo'n gemiddeld land als Hongarije nieuwe inzichten oplevert. "Daarom maken we nu een volgende stap: we hebben collega-historici uit Frankrijk, Spanje, Nederland en Duitsland gevraagd om met elkaar te bespreken wat de verschillende boeken aan elkaar toevoegen. Daar gaan we de komende jaren mee aan de slag."

Geen nationalistische loftrompet

Al met al moge duidelijk zijn dat deze transnationale aanpak niet goed past bij Orbáns nationalistische agenda. "Aanhangers van het huidige regime geloven in een specifieke, unieke identiteit; dat er iets wezenlijks Hongaars is. Onze bundel haalt dat hele idee onderuit, dus er is een conflict. Het boek is zeer positief ontvangen en staat op de Hongaarse bestsellerlijst, maar geen enkele staatsinstelling of staatsmedia heeft ooit over ons gesproken of ons uitgenodigd voor een interview." Bovendien belicht het boek de complexe historische context van Hongarije en steekt het niet de loftrompet over de impact van het land op de rest van de wereld. "Dit is iets waar Orbán misschien een hekel aan heeft, omdat hij constant wil doen alsof Hongarije een zeer belangrijke speler is op het internationale toneel."

Toch denkt Laczó dat de kans bestaat dat de premier het boek heeft gelezen of zal lezen, gezien zijn interesse in de rol van Hongarije op het wereldtoneel en gezien zijn reflex om mondiaal te denken en alternatieven te vinden voor West-Europa. Hij noemt Orbán een pragmaticus zonder principes en stelt dat zijn spagaat tussen de EU en Rusland steeds moeilijker vol te houden is. De sterke man van Hongarije staat onder grote druk om de Europese lijn te volgen in het verzet tegen Poetins oorlog in Oekraïne. "Tot nu toe was hij daartoe niet bereid. Maar hij zit nu een beetje in de val en moet beslissen hoe ver hij wil gaan met het ondermijnen van de Europese eenheid en met het van twee walletjes eten. Ik kan echt niet voorspellen wat zijn beslissing zal zijn, maar één ding lijkt duidelijk: zijn hele buitenlands beleid is in elkaar gestort na de invasie van Oekraïne."

Terug in het gareel

In het tweede decennium van deze eeuw was de Europese Unie perfect voor Orbán, legt Ferenc uit. "Hij genoot veel autonomie en niemand stoorde zich echt aan wat hij in Hongarije deed. Hij kreeg veel geld uit Brussel en werd over het algemeen gezien als een mainstream politicus die misschien iets te rechts was, maar hij zat nog steeds in de Europese Volkspartij."

"Orbán had het gevoel dat hij in Hongarije kon doen wat hij wilde. In feite slaagde hij erin om de boel zo te laten escaleren dat hij in mainstream kringen bijna een soort persona non grata werd. Vanuit het oogpunt van Realpolitik is dat zeer verrassend, maar de analyse van dit radicaliseringsproces laat ik graag aan toekomstige historici over."