De zin en onzin van Poetins oorlog
Nu Rusland geopolitiek steeds verder geïsoleerd raakt en de economische sancties het land hard beginnen te raken, vraag je je af wat Vladimir Poetin bezielde om zijn oorlog met Oekraïne te beginnen. Zullen internationale sancties helpen om een eind te maken aan het geweld? En is de-escalatie nog steeds mogelijk? Giselle Bosse van FASoS over de anatomie van een humanitaire ramp.
Begin februari haalde Vladimir Poetin een van zijn luxe jachten weg van een scheepswerf in Duitsland, terwijl de geplande reparaties nog niet afgerond waren. Giselle Bosse, expert op het gebied van buitenlandse betrekkingen van de EU, vermoedde toen meteen al dat hij dit misschien deed met het oog op het ontduiken van persoonlijke sancties. Het plan voor de invasie van Oekraïne moet er op dat moment al hebben gelegen, maar misschien nog niet zo lang.
“Het is moeilijk te zeggen hoe lang dit gepland is. In de militaire doctrine van Rusland uit 2014 wordt uitbreiding van de NAVO omschreven als een bedreiging voor de nationale veiligheid.” Volgens dezelfde doctrine moesten er miljarden geïnvesteerd worden in de modernisering van het leger, wat duidt op een ontwikkeling richting een meer agressieve strategie. “Zijn voorwaarden voor terugtrekking uit Oekraïne waren zo onrealistisch dat het duidelijk is dat hij op oorlog uit was. Maar waarom?”
Wrede kosten-batenanalyse
Bosse relativeert het ietwat afgezaagde idee van Poetin als een meesterbrein, die altijd twee zetten verder vooruit denkt dan iedereen. “Poetin is een sluwe tacticus, maar vooral een opportunist. Alles wat hij deed was altijd op basis van een rationele kosten-batenanalyse.” Ze noemt zijn steun aan de Belarussische president en zelfbenoemde dictator Loekasjenko en de onvoorwaardelijke loyaliteit die dat heeft opgeleverd, en zijn steun aan separatistische republieken en militaire interventies om Georgië en Oekraïne te destabiliseren, waardoor ze geen lid kunnen worden van de NAVO.
Maar waarom dan die strategie veranderen in een volledige invasie? “Misschien zag hij zijn kans in een coalitieregering in Duitsland die zich nog moet bewijzen, de Franse verkiezingen die eraan zitten te komen, en het feit dat de VS zich vooral bezighouden met China. Misschien verwachtte hij een snelle overwinning en daarmee stijgende populariteit bij het thuisfront; dat laatste was het geval na militaire interventies in Georgië en Oekraïne.”
Bosse wijst erop dat er een zekere Koude Oorlog-logica schuilt in het streven naar een gevoel van veiligheid door middel van expansie en het opwerpen van bufferzones: “Wetenschappers noemen dit ‘offensief realisme’, maar zelfs binnen dit gedateerde kader is een langdurige oorlog een ramp. Zelfs als hij de oorlog wint – wat absoluut niet zeker is – is het bijna onmogelijk om Oekraïne militair te bezetten.”
Gek in het nauw?
Eén ding waar Bosse zich zorgen over maakt is dat Poetin wellicht geen noodplan heeft. “Misschien dacht hij dat hij dat niet nodig had… Hij neemt een ongelooflijk grote gok. Nu hij van de NAVO heeft geëist dat het zich terugtrekt uit Oost-Europa, is de-escalatie en instemmen met een vredesvoorwaarden vrijwel onmogelijk zonder gezichtsverlies: alles zal er voor hem uitzien als een nederlaag. Tegelijkertijd kan de internationale gemeenschap onmogelijk instemmen met een bezet Oekraïne als de nieuwe status quo.”
Als hij in het nauw gedreven is, wordt Poetin alleen maar gevaarlijker. “In een van zijn gesprekken met Macron stak Poetin een urenlange monoloog af, waarin hij een revisionistische kijk op de Russische geschiedenis tentoonspreidde, die teruggaat tot het tsaristische rijk. Gelooft hij dit werkelijk? Probeert hij etno-nationalisten in eigen land hiermee aan te spreken? Het zou zelfs een strategie kunnen zijn om over te komen als zijnde losgeslagen.”
Gekte simuleren is nauwelijks gek, om Niccolò Machiavelli, de bekende managementconsultant uit de renaissance, te parafraseren. “Henry Kissinger deed het ook. Onvoorspelbaarheid en het bezit van kernwapens is een beangstigende combinatie.” Tot op zekere hoogte werkt het: de internationale gemeenschap is huiverig om tussenbeide te komen omdat, begrijpelijkerwijs, iedereen nucleaire escalatie wil voorkomen.
Ukrainian refugees on Lviv railway station waiting for train to escape to Europe.
Photo: Ruslan Lytvyn | iStockphoto
Sancties
De meest voor de hand liggende middelen waarmee de internationale gemeenschap kan reageren zijn economische sancties. Die waren er al, al waren ze minder krachtig dan de huidige, zegt Bosse. “De EU kon er nog niet toe besluiten na de annexatie van de Krim of Ruslands interventie in Oost-Oekraïne, maar pas na het neerschieten van vlucht MH17 in 2014 [waardoor 298 mensen op een passagiersvlucht uit Amsterdam de dood vonden].”
“De EU heeft haar zaken nu echt voor elkaar: het type en de opzet van sancties zijn in de laatste tien jaar aanmerkelijk beter geworden.” Bosse denkt terug aan de eerste gerichte sancties tegen Belarus, ongeveer tien jaar geleden: “Die waren zo slecht van opzet dat de oligarchen op de lijst bij het Europese Hof van Justitie in beroep gingen en elke sanctie kregen teruggedraaid.”
Europa heeft zijn lesje op hardhandige wijze geleerd en de recente sancties zijn juridisch verantwoord. Het was een langzaam proces om ze unaniem goedgekeurd te krijgen, waarbij nationale economische belangen het belangrijkste struikelblok vormden. “Maar toch,” zegt Bosse, “zijn de omvang, de opzet en de snelheid waarmee ze zijn aangenomen nog steeds ongekend.”
Bovenaan beginnen
De aanvankelijke strategie tegen de elites draaide om visumbeperkingen en het bevriezen van tegoeden van personen of bedrijven. Maar het succes was beperkt. “In de afgelopen decennia heeft Poetin een systeem in het leven geroepen waarin weinig mensen of instituties zijn macht kunnen betwisten.” De huidige sancties, bijvoorbeeld tegen de Russische centrale bank, raken ook de bredere Russische bevolking.
“Misschien is dit bijkomende schade, of misschien is het een strategie om de druk op de Russische maatschappij te verhogen.” Bosse zegt dat het moeilijk is om de publieke opinie in Rusland te peilen, vanwege het gebrek aan betrouwbaar onderzoek, maar er verschijnt misschien een omslagpunt aan de horizon. “Poetins legitimiteit bij de Russen is gebaseerd op zijn belofte van economische stabiliteit. Maar hij heeft dat sociale contract verbroken. De Russische economie zit in zwaar weer en leunt teveel op de export van olie en gas.”
Die export van olie en gas is – en dat is essentieel – uitgezonderd van de sancties. Het is een gegeven waar je even goed over moet nadenken, omdat dit een inkomstenbron van een geschatte 7 tot 20 miljard per dag is, die in feite een oorlog financiert. “De industrie in Europa is afhankelijk van deze import. Het niet opnemen van de Russische export van olie en gas was de enige manier om de sancties economisch duurzaam te maken. Tegelijkertijd zorgt deze wederzijdse economische afhankelijkheid er ook voor dat beide partijen met elkaar willen praten. En het is ook de reden waarom wij in het Westen ervanuit gingen dat een situatie als deze ondenkbaar was.”
Lees ook
-
Wetenschappers én echtgenoten doctor Özge Gökdemir en professor Devrim Dumludağ voerden voor de Universiteit Maastricht een onderzoek uit, waarin ze de verschillen in competitief gedrag tussen vrouwen in Nederland blootlegden.
-
De Universiteit Maastricht (UM) loopt voorop bij een grote cultuuromslag in de wetenschap: Open Science. De filosofie erachter streeft naar openheid over gegevens, bronnen en methodologie, om op die manier onderzoek efficiënter en duurzamer te maken en om het algemene publiek meer bij wetenschap te betrekken. De UM heeft een bloeiende Open Science-community. Dennie Hebels en Rianne Fijten in een gesprek over vooruitgang, het Open Science Festival en wat onderzoekers kunnen doen.
-
De belangrijkste les die rechtspsycholoog Jenny Schell-Leugers haar studenten meegeeft? Als je ooit onschuldig wordt vastgehouden door de politie, neem een advocaat en zwijg. Denk niet: ik heb niks te verbergen en leg het wel uit. De praktijk leert dat iedereen het slachtoffer kan worden van een rechterlijke dwaling. Met een nieuwe database probeert ze de omvang van het probleem in Europa in kaart te brengen. “Dit is pas het begin.”