Begin februari haalde Vladimir Poetin een van zijn luxe jachten weg van een scheepswerf in Duitsland, terwijl de geplande reparaties nog niet afgerond waren. Giselle Bosse, expert op het gebied van buitenlandse betrekkingen van de EU, vermoedde toen meteen al dat hij dit misschien deed met het oog op het ontduiken van persoonlijke sancties. Het plan voor de invasie van Oekraïne moet er op dat moment al hebben gelegen, maar misschien nog niet zo lang.

“Het is moeilijk te zeggen hoe lang dit gepland is. In de militaire doctrine van Rusland uit 2014 wordt uitbreiding van de NAVO omschreven als een bedreiging voor de nationale veiligheid.” Volgens dezelfde doctrine moesten er miljarden geïnvesteerd worden in de modernisering van het leger, wat duidt op een ontwikkeling richting een meer agressieve strategie. “Zijn voorwaarden voor terugtrekking uit Oekraïne waren zo onrealistisch dat het duidelijk is dat hij op oorlog uit was. Maar waarom?”

Wrede kosten-batenanalyse

Bosse relativeert het ietwat afgezaagde idee van Poetin als een meesterbrein, die altijd twee zetten verder vooruit denkt dan iedereen. “Poetin is een sluwe tacticus, maar vooral een opportunist. Alles wat hij deed was altijd op basis van een rationele kosten-batenanalyse.” Ze noemt zijn steun aan de Belarussische president en zelfbenoemde dictator Loekasjenko en de onvoorwaardelijke loyaliteit die dat heeft opgeleverd, en zijn steun aan separatistische republieken en militaire interventies om Georgië en Oekraïne te destabiliseren, waardoor ze geen lid kunnen worden van de NAVO.

Maar waarom dan die strategie veranderen in een volledige invasie? “Misschien zag hij zijn kans in een coalitieregering in Duitsland die zich nog moet bewijzen, de Franse verkiezingen die eraan zitten te komen, en het feit dat de VS zich vooral bezighouden met China. Misschien verwachtte hij een snelle overwinning en daarmee stijgende populariteit bij het thuisfront; dat laatste was het geval na militaire interventies in Georgië en Oekraïne.”

Bosse wijst erop dat er een zekere Koude Oorlog-logica schuilt in het streven naar een gevoel van veiligheid door middel van expansie en het opwerpen van bufferzones: “Wetenschappers noemen dit ‘offensief realisme’, maar zelfs binnen dit gedateerde kader is een langdurige oorlog een ramp. Zelfs als hij de oorlog wint – wat absoluut niet zeker is – is het bijna onmogelijk om Oekraïne militair te bezetten.”

Gek in het nauw?

Eén ding waar Bosse zich zorgen over maakt is dat Poetin wellicht geen noodplan heeft. “Misschien dacht hij dat hij dat niet nodig had… Hij neemt een ongelooflijk grote gok. Nu hij van de NAVO heeft geëist dat het zich terugtrekt uit Oost-Europa, is de-escalatie en instemmen met een vredesvoorwaarden vrijwel onmogelijk zonder gezichtsverlies: alles zal er voor hem uitzien als een nederlaag. Tegelijkertijd kan de internationale gemeenschap onmogelijk instemmen met een bezet Oekraïne als de nieuwe status quo.”

Als hij in het nauw gedreven is, wordt Poetin alleen maar gevaarlijker. “In een van zijn gesprekken met Macron stak Poetin een urenlange monoloog af, waarin hij een revisionistische kijk op de Russische geschiedenis tentoonspreidde, die teruggaat tot het tsaristische rijk. Gelooft hij dit werkelijk? Probeert hij etno-nationalisten in eigen land hiermee aan te spreken? Het zou zelfs een strategie kunnen zijn om over te komen als zijnde losgeslagen.”

Gekte simuleren is nauwelijks gek, om Niccolò Machiavelli, de bekende managementconsultant uit de renaissance, te parafraseren. “Henry Kissinger deed het ook. Onvoorspelbaarheid en het bezit van kernwapens is een beangstigende combinatie.” Tot op zekere hoogte werkt het: de internationale gemeenschap is huiverig om tussenbeide te komen omdat, begrijpelijkerwijs, iedereen nucleaire escalatie wil voorkomen.