“Politici doen minder valse beloftes, maar het blijft natuurlijk politiek”
Een migratiestop? De stikstofmaatregelen aan de wilgen hangen? Internationalisering van het hoger onderwijs radicaal tegengaan? Politici komen regelmatig met grootse uitspraken. In hoeverre zijn die beloftes realistisch? Dr. Karin van Leeuwen, universitair docent Europese politieke geschiedenis bij de Faculty of Arts and Social Sciences, is er stellig over: “Europese wetten en verdragen staan lang niet alle veranderingen toe.” Tegelijkertijd ziet Van Leeuwen een belangrijke ontwikkeling: politici lijken betrouwbaarder te worden in hun uitspraken. Hoe zit dat? En kan een nieuw kabinet met alle Europese wetgeving wel voor een compleet nieuw beleid zorgen?
Beperkt door het Europees recht
Van Leeuwen, historica van huis uit, doet al sinds haar proefschrift onderzoek naar de geschiedenis van de wisselwerking tussen politiek en recht. Ze legt uit: “Vanaf de jaren ’50 is het EU-recht opgekomen als nieuw recht. Sinds diezelfde periode worden steeds meer beslissingen genomen door de rechter in plaats van door de Tweede Kamer en regering. ‘Juridisering van de politiek’ noemen we dat: de rechter moet beslissingen en regels toetsen aan de grondwet en Europese verdragen.”
In Nederland moet het kabinet zich sindsdien houden aan zowel de Nederlandse Grondwet als aan Europese wetgeving. Dat betekent dat niet alle plannen van politieke partijen zomaar door te voeren zijn. Van Leeuwen licht toe: “Sommige partijen pleiten bijvoorbeeld voor een migratiestop of -quotum. Onder meer Nieuw Sociaal Contract (de partij van Pieter Omtzigt) heeft het daarover in hun verkiezingsprogramma. Dat soort maatregelen passen alleen niet binnen de huidige Europese afspraken. Natuurlijk houden EU-staten zich wel vaker niet aan die afspraken. Het blijft toch politiek. Zowel in Nederland als in andere Europese landen zoeken politici de marges op. Maar als een land zoiets doorvoert, kunnen er na een tijdje wel sancties volgen.”
Dr. Karin van Leeuwen is universitair docent Europese politieke geschiedenis bij de Faculty of Arts and Social Sciences. Haar onderzoek richt zich met name op de wisselwerking van politiek en recht in de geschiedenis, bijvoorbeeld op het gebied van milieu. Van Leeuwen promoveerde in 2013 aan de Radboud Universiteit op een onderzoek naar de geschiedenis van de grondwetsherzieningen in Nederland (tussen 1883 en 1983). Eerder werkte ze onder andere bij de Universiteit van Amsterdam, Radboud Universiteit Nijmegen en het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Verder is ze mede-initiatiefnemer van het UM Law & History Research Network.
Wat kan er veranderen?
Het politieke landschap zou er na vier kabinetten met Mark Rutte weleens heel anders uit kunnen zien na de verkiezingen. Zo is de partij van Pieter Omtzigt erbij gekomen, kwam de BoerBurgerBeweging bij de Provinciale Statenverkiezingen dit jaar opeens als winnaar uit de bus en hebben meerdere partijen een nieuwe fractievoorzitter. In hoeverre zou een totaal ander kabinet ook een compleet nieuwe richting voor Nederland betekenen? Van Leeuwen benadrukt dat het beleid niet zomaar drastisch aangepast kan worden door de beperkingen van Europese regelgeving.
Ze vertelt: “Veel ligt al vast. En over dingen die niet vastliggen, kun je soms beter niet eenzijdig besluiten. Dat zie je bijvoorbeeld bij de discussies over de inperking van vluchten vanaf Schiphol. Als Nederland het aantal vluchten vermindert, verschuiven vliegmaatschappijen wel naar Londen, Parijs en andere steden. Dat heeft gevolgen voor de bedrijvigheid in Nederland; andere landen hebben daar juist baat bij. Het is dus niet altijd in je voordeel om het als enige land anders te doen.”
Ook rondom andere thema’s ligt veel vast. Van Leeuwen noemt migratie als voorbeeld. “Daarvoor gelden strikte juridische kaders waar we niet van af kunnen. Die kun je als land een tijdje negeren, maar na verloop van tijd volgen er dan maatregelen. Dat zie je bijvoorbeeld bij de situatie in Hongarije. Het is niet zo dat Brussel in één keer een leger die kant op stuurt. Maar ook binnenlands zal het tot veel discussie leiden.”
Politici worden eerlijker
Tegelijkertijd ziet Van Leeuwen ook een positieve ontwikkeling als ze kijkt naar de verkiezingsprogramma’s. “Het lijkt erop dat politici de laatste jaren eerlijker zijn geworden,” merkt ze op, “In plaats van dingen door te voeren die niet kunnen vanuit de wetgeving, beloven ze over bepaalde wetten of regels in gesprek te gaan binnen Europa om te kijken of het anders kan. Dus ze leggen de nadruk op onderhandelen over de Europese regels in plaats van op onhaalbare beloftes.”
Volgens Van Leeuwen is dat een logische ontwikkeling. “Het is belangrijk om thema’s als migratie of klimaatbeleid gezamenlijk aan te pakken. Je wilt bijvoorbeeld niet dat we in Nederland dingen doen die bij ons pijnlijke gevolgen hebben en waar andere landen, die deze maatregelen niet toepassen, juist profijt van hebben. Europees beleid werkt in dat opzicht beter.”
Sommige partijen willen een migratiestop of -quotum invoeren. Maar vanuit het Europees recht is dat helemaal niet toegestaan.
Impact op het onderwijs
Een nieuw kabinet betekent ook nieuwe beslissingen over onderwijs. Welke impact kunnen we op dat vlak verwachten? Van Leeuwen: “Binnen FASoS is de impact van de kabinetsbeslissingen het gesprek van de dag, en dan vooral de toegankelijkheid van het hoger onderwijs voor niet-Nederlanders. De wetgeving rondom onderwijs voor EU-burgers is duidelijk: de grenzen staan open voor studenten uit andere EU-landen. Maar het kabinet heeft eerder toch een gat in de wet gevonden om dat te omzeilen. Door de voertaal in het onderwijs te veranderen naar Nederlands kunnen ze alsnog studenten van buiten de EU afschrikken.”
Van Leeuwen zou liever zien dat het kabinet ook hierover het gesprek aangaat binnen Europa. “Ik snap de zorgen wel. Hoe houdbaar is het als de Nederlandse belastingbetalers het onderwijs van een groeiend aantal buitenlandse studenten financieren? Ook is het misschien niet wenselijk voor andere EU-landen wanneer hele generaties hun land verlaten. Tegelijkertijd kunnen we daar beter vanuit de EU beleid op maken. Er is niet voor niets ooit voor gekozen om de grenzen EU-breed open te gooien.”
Verkiezingsuitslag nog open
Hoe het kabinet er straks uitziet? Daar durft Van Leeuwen nog geen voorspellingen over te doen. “Het heeft lang niet zo open gelegen als nu. Van diverse spelers, zoals de partij van Omtzigt, is nog niet duidelijk welke kant ze op gaan en wat voor keuzes ze maken. Eerder wisten we vaak wel ongeveer welke partijen groot zouden worden en dat de onderhandelingen tussen sommige partijen stroef zouden verlopen. Nu is het lastig om daar iets over te zeggen.”
De uitslagen van de verkiezingen hebben lang niet zo open gelegen als nu.
Tekst: Romy Veul
Lees ook
-
Is een olifant in Artis net zo “wild” als een olifant op een Afrikaanse savanne? Welke plaats hebben dieren nog in een wereld die meer en meer door de mens wordt vormgegeven? Waarom maakt de aanwezigheid van enkele wolven in Nederland zoveel negatieve emoties los, terwijl Nederlanders ook massaal...
-
State-owned sovereign wealth funds (SWFs), like that of FIFA World Cup host nation Qatar, are major shareholders in Western industrial and cultural assets. Is that a cause for concern? FASoS’ Adam Dixon has some answers.
-
A Global History of Hungary, 1869-2022 is a comprehensive book that presents the country as an open society interacting with other nations, mainly within Europe.
