Nationale Denktank 2019: serieuze plannen voor een betere digitale samenleving

door: in Rechtsgeleerdheid
National denktank

De instelling van een Nationale Coördinator Digitale Zorg, een rechtszaak tegen Nederlandse apps die onnodig veel persoonsgegevens verzamelen en een lichtkunstwerk om overprikkeling tegen te gaan: zomaar een aantal van de ideeën die de Nationale Denktank 2019 afgelopen donderdag 12 december presenteerde. Sinds 2006 wordt jaarlijks een groep jonge academici gevraagd na te denken over een maatschappelijk thema en concrete oplossingen aan te dragen om dit thema te lijf te gaan.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, een van de themapartners van de Nationale Denktank 2019, formuleerde dit jaar de vraag: hoe realiseren we een digitale samenleving die gezond, weerbaar, inclusief en eerlijk is?

Over de opzet en werkwijze van de Nationale Denktank is meer terug te vinden in het eindrapport van de editie van dit jaar. Sommige van de voorgestelde concrete oplossingen zijn redelijk snel uitvoerbaar, zoals een stimuleringscampagne om kinderen minder tijd op/achter het scherm door te brengen, of om aan een zogenoemde DigiTafel laagdrempelig hulp te bieden aan wie moeilijker mee komt in de digitale samenleving. Een aantal van de andere plannen vergt meer inzet.

Nationale Coördinator Digitale Zorg
Nederland hikt al lange tijd aan tegen het elektronisch patiëntendossier. Wetgeving liep spaak op bezwaren over privacy en gegevensbeveiliging en de angst voor één groot door de overheid beheerd systeem waarin al onze medische gegevens zouden worden opgeslagen. Tegelijkertijd worden steeds meer medische gegevens toch digitaal opgeslagen, maar dan wel door elke hulpverlener afzonderlijk. Zorgverleners, van apotheken tot eerstehulpposten, lopen er dagelijks tegenaan dat gegevens die noodzakelijk kunnen zijn om effectieve zorg te verlenen niet direct beschikbaar zijn, of alleen met veel moeite kunnen worden opgevraagd bij de eigen zorgverleners van de patiënt. Gegevens worden per fax of cd-rom verstuurd, met alle vertraging en risico’s van dien. Kortom, zo is de conclusie van de Nationale Denktank: de gegevensuitwisseling in de zorg stamt letterlijk uit de vorige eeuw. Als oplossing wordt voorgesteld een Nationale Coördinator Digitale Zorg in te stellen, die de digitale zorg naar de 21e eeuw moet tillen. Daarbij moet rekening worden gehouden met de bezwaren die eerder ter tafel zijn gekomen over de uitwisseling van medische gegevens, zoals de bescherming van persoonsgegevens en het al dan niet verlenen van toegang tot zorgverzekeraars, maar ook met het gebruiksgemak voor zorgverleners.

Eén persoon de leiding geven over het totale traject van analyse, wetgeving en uitvoering, zoals eerder is gebeurd bij de herziening van het Burgerlijk Wetboek (regeringscommissaris Michiel Scheltema) of de actualisering van het Deltaprogramma (de Deltacommissaris), kan een effectieve manier zijn om daadwerkelijk resultaten te boeken. Een rondetafelgesprek in het voorjaar van 2020 moet duidelijk maken of deze Nationale Coördinator Digitale Zorg er ook daadwerkelijk kan komen.

TeRECHT en Data to the People
Een goede digitale samenleving heeft regels nodig over het verzamelen en gebruiken van persoonsgegevens. Sinds mei 2018 geldt in de hele Europese Unie de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG, ook wel bekend onder het Engelse acronym GDPR), die bepaalt onder welke voorwaarden onze data wél en juist niet mogen worden gebruikt. Hoewel de wet nog relatief kort van kracht is, is duidelijk dat nog veel bedrijven en instanties zich onvoldoende aan deze regels houden. De Nationale Denktank heeft daarom twee voorstellen gedaan om de bescherming van persoonsgegevens in Nederland verder te verbeteren.

In de eerste plaats wordt een rechtszaak gestart tegen twee bedrijven die onnodig veel - en naar alle waarschijnlijkheid illegaal - locatiegegevens verzamelen wanneer consumenten hun apps op hun telefoon gebruiken. Voor de schending van de AVG zal een symbolische immateriële schadevergoeding van €200,- worden geëist. Het doel van de rechtszaak is echter vooral om het bewustzijn bij consumenten verder te vergroten én om een precedent te creëren voor toekomstige rechtszaken: het kan een katalysator zijn voor volgende rechtszaken of bedrijven zelf tot actie over laten gaan om hun dataverzameling in te perken.

Tegelijkertijd lanceert de Nationale Denktank een beleidsvoorstel om de publieke waarden waarop de AVG is gestoeld, zoals de noodzaak om transparant (en eerlijk) te zijn over dataverzameling en gebruikers daadwerkelijk controle te geven over hun gegevens, verder te versterken. De meeste onderdelen uit het beleidsvoorstel zullen uiteindelijk op Europees niveau hun beslag moeten vinden in een aanpassing van de AVG, aanvaarding van de ePrivacy Verordening en eventuele aanvullende regels. De ideeën van de Denktank passen goed bij de inzet van de net aangetreden Europese Commissie, onder andere over meer transparantie bij het gebruik van kunstmatige intelligentie, en de voor 2020 voorziene evaluatie van de AVG. Het is voor de leden van de Denktank dus vooral zaak hun voorstellen zo snel mogelijk op de nationale en Europese politieke agenda te krijgen, te beginnen met de Tijdelijke Commissie Digitale Toekomst in de Tweede Kamer.

Er verschijnen vaker rapporten van denktanks met slimme ideeën over de digitale samenleving, die geregeld in de onderste la van een bureau verdwijnen. De zorg die de Nationale Denktank heeft besteed aan hun analyses én hun oplossingen verdient echter beter.

  Geschreven door Paul BreitbarthMeer blogs op Law Blogs Maastricht
Labels: