Hieronder vindt u een chronologisch overzicht van regionaal-historische publicaties. Deze zijn ten dele online opvraagbaar.

2023

Louis Berkvens, Procesgids Commisarissen-deciseurs te Maastricht, Hilversum  Verloren 2023 (isbn 9 789464 550566)

2022

Louis Berkvens, ‘Johann Stephan Pütter (1725-1807) en de ‘Limburgse’ Rechtsgeschiedenis’, in:The Art of Moving Borders. Liber Amicorum Hildegard Schneider, The Hague 2022 (Maastricht Law Series 25) pp. 369-388

2021

Louis Berkvens, ‘Het Leenrecht vergadert …’Een geschiedenis van de Keurkeulse Mankamer te Heerlen in de vroegmoderne periode (1469-1795), Maastricht 2021 (Werken LGOG nr, 26)

2019

Louis Berkvens, Poyck van Ehrenstein contra Kuhnen. De Keurkeulse Mankamer te Heerlen en de onteigening van het leengoed Wilsberg in de Gulikse onderheerlijkheid Ter Heiden (1779-1780), in: Rijksarchivaris in een land zonder grenzen. Liber amicorum mr. dr. Jacques van Rensch, Maastricht 2019 (Publikaties van het Regionaal Historisch Centrum Limburg, nr, 7), blz. 11-34.

2017

Berkvens, A.M.J.A. , ‘Comparative legal history of the Euregion Meuse-Rhine. A triangular relationship’, in: Sartonia 30 (2017), p 155-186.

2016

Berkvens, A.M.J.A. ‘À propos van de Ravecamp. Enige (rechts-)historische bespiegelingen over het domicilie van prof.mr. G.R. de Groot te Amby’. In: Vonk, O, Rutten, S., Smits, J., Grootboek : Liber Amicorum prof.mr. Gerard René de Groot, Kluwer Deventer 2016, p. 63-79.

Berkvens, A.M.J.A., ‘Vergelijkende rechtsgeschiedenis van de EU-regio Maas-Rijn. Een driehoeksverhouding’ in: Pro Memorie 18 (2016) 169-192.

2015

Berkvens, A.M.J.A., ‘Staatkundige en institutionele geschiedenis der Limburgse territoria 1548-1795’, in: A.M.J.A. Berkvens, A.J. Bijsterveld, A. Knotter, P. Tummers & L Wessels (Eds.), Limburg. Een geschiedenis. Deel II (pp. 19-115). Maastricht: Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap.

Berkvens, A.M.J.A., ‘Staatkundige en institutionele geschiedenis van ‘Limburg’ 1794-1867‘, in: A.M.J.A. Berkvens, A.J. Bijsterveld, A. Knotter, P. Tummers & L Wessels (Eds.), Limburg. Een geschiedenis. Deel III (pp. 23-66). Maastricht: Limburgs geschied- en Oudheidkundig Genootschap.

2014

A.M.J.A. Berkvens, ‘Staats Dalhem 1661-1785. Enige opmerkingen over bestuur en rechtspraak in de Staatse Landen van Overmaas’, in: G.R. de Groot e.a. (red.) Kritiek op recht. Liber amicorum Gerrit van Maanen, Kluwer Deventer 2014, blz. 23-42.

2013

A.M.J.A. Berkvens, Bruggen, H.J.J.M. van der & Magnée, R.M.L.M. (2013). Rechtspraak in Roermond. Van Soevereine Raad naar Rechtbank Limburg. Hilversum: Verloren. (336 p.)

A.M.J.A. Berkvens, ‘Pruisisch Opper-Gelre, 1713-1798. Een inleiding’, in: De Maasgouw 132(2013) 149-156.

2012

A.M.J.A. Berkvens, Plakkaten, Ordonnanties en Circulaires voor Pruisisch Gelre (1713-1798), Maastricht 2012 (Werken Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, dl. 22) lx+644 blz.

2011

A.M.J.A. Berkvens, Procesgids Soevereine Raad te Roermond, Justiz-Collegium te Geldern en Staats Hof van Gelre te Venlo, Verloren Hilversum 2011 (Procesgidsen Stichting OVR dl. 9).

A.M.J.A. Berkvens, ”Juges de paix avant la lettre‘ in Midden- en Noord-Limburg, voorafgaand aan de invoering van de Vredegerechten in de Franse Tijd’, in: G. Martyn, Scènes uit de geschiedenis van het Vredegerecht, Brugge, Die Keure 2011, blz. 57-71.

2010

A.M.J.A. Berkvens en Th.J. van Rensch (red.), In hoede van rechte gekeerd. Opstellen ter gelegenheid van dertig jaar Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis, Maastricht 2010 (Werken LGOG dl. 20). Verkrijgbaar bij Bureau LGOG, postbus 83 6200 AB Maastricht (e-mail: info@lgog.nl).

A.M.J.A. Berkvens, ‘De Geheime Tribunalsrath Johann Koenen en de visitatie van het Justiz-Collegium in Pruisisch Gelre, 1768-1779‘, in: A.M.J.A. Berkvens en Th.J. van Rensch (red.), In hoede van rechte gekeerd. Opstellen ter gelegenheid van dertig jaar Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis, Maastricht 2010 (Werken LGOG dl. 20), blz. 167-188

A.M.J.A. Berkvens, ‘Peter Heinrich Coninx als codificator van het burgerlijk procesrecht in Pruisisch Gelre, 1783-1786‘ in: M. Gubbels en C.J.H. Jansen (red.), Regio. Rechtshistorische opstellen aangeboden aan dr. P.P.J.L. van Peteghem, Nijmegen 2010 (Werken Gerard Noodt Instituut, nr. 53), blz. 235-266.

A.M.J.A. Berkvens, ‘Gerechtelijke hervormingen in Pruisisch Gelre, 1746-1787’, in: Pro Memorie 12.1 (2010), blz. 36-55.

A.M.J.A. Berkvens, ‘The Reform of Civil Procedure in the Rhine-Prussian Provinces: The Example of Prussian Gueldres 1713-1786’ in: C.H. van Rhee (ed.), Within a Reasonable Time: The History of Due and Undue Delay in Civil Litigation, Duncker& Humblot, Berlin (Comparative Studies in Continental and Anglo-American Legal History, vol. 28), p. 105-120.

A.M.J.A. Berkvens, Adellijke concurrentie tegenover de landsregering. In M. van Driel, M. Pohl & B. Walter (Eds.), Adel verbindet. Elitenbildung und Standeskultur in Nordwestdeutschland und den Niederlanden vom 15. bis 20. Jahrhundert (LWL-Institut für Westfälische Regionalgeschichte Landschaftsverband Westfalen-Lippe, 64) (pp. 39-55). Paderborn-Müchen-Wien-Zürich: Ferdinand Schönigh.

2009

A.M.J.A. Berkvens, ‘Cort onvertogen recht’ te Thorn in 1651, in: E.C.Coppens e.a. (red.) Fabrica Iuris. Opstellen over de ‘werkplaats van het recht’ aangeboden aan Sjoerd Faber, Nijmegen 2009 (Werken Gerardt Noodt Instituut, nr. 51), blz. 91-108. Idem met aanvulling in: A.M.J.A. Berkvens en Th.J. van Rensch (red.), In hoede van rechte gekeerd. Opstellen ter gelegenheid van dertig jaar Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis, Maastricht 2010 (Werken LGOG dl. 20), blz. 151-166.

2008

A.M.J.A. Berkvens,De staatkundige geschiedenis van ‘Limburg’ 1794-1867 in: Ars aequi : juridisch studentenblad, 57, 886-894.

2007

A.M.J.A. Berkvens, The Reform of Civil Procedure in the Rhine-Prussian Provinces: the Example of Prussian Gueldres 1713-1786 (prepublikatie, zie 2010)

2005

A.M.J.A. Berkvens, Th.J. van Rensch (red.), Wordt voor Recht gehalden. Opstellen ter gelegenheid van vijfentwintig jaar Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis (1980-2005), Maastricht 2005 (Werken LGOG 19). Verkrijgbaar bij Bureau LGOG, postbus 83 6200 AB Maastricht (e-mail: info@lgog.nl)

A.M.J.A. Berkvens, “Zur Abkurtzung unnötiger Procecessualweitlaufigkeiten“. Een bijdrage over de geschiedenis van het Hof van Appel te Thorn 1718-1795, in: A.M.J.A. Berkvens, Th.J. van Rensch (red.), Wordt voor Recht gehalden. Opstellen ter gelegenheid van vijfentwintig jaar Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis (1980-2005), Maastricht 2005 (Werken LGOG 19), blz. 211-240

A.M.J.A. Berkvens, Bronnen betreffende het Hof van Appel te Thorn, in: A.M.J.A. Berkvens, Th.J. van Rensch (red.), Wordt voor Recht gehalden. Opstellen ter gelegenheid van vijfentwintig jaar Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis (1980-2005), Maastricht 2005 (Werken LGOG 19), blz. 241-260

A.M.J.A. Berkvens, De kanunnik Joannes Stuben als auctor intellectualis van het “Rijksvorstendom” Thorn, in: A.M.J.A. Berkvens, Th.J. van Rensch (red.), Wordt voor Recht gehalden. Opstellen ter gelegenheid van vijfentwintig jaar Werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis (1980-2005), Maastricht 2005 (Werken LGOG 19), blz.

2004

A.M.J.A. Berkvens, Politiek-institutionele ontwikkeling in “Limburg” (16e-18e eeuw)

2003

A.M.J.A. Berkvens, Digitalisering van rechtsbronnen – De “plakkaten” van het Overkwartier van Gelre ( 17e –18e eeuw) (Bewerkte tekst van een presentatie gehouden op het Internationales Archivsymposion “Grenzüberschreitende archivische Projekte in der Euregio” te Eupen op 27 en 28 mei 2003; prepublikatie); idem als djvu-bestand

2002

A.M.J.A. Berkvens, Imperatoriam majestatem non solum armis decoratam sed legibus oportet esse armatam … Notes on the influence of Justinian’s Institutes on the codification of customary law in the Southern Netherlands, in: Viva Vox Iuris Romani. Essays in honour of Johannes Emil Spruit, Amsterdam 2002, p. 1-7

A.M.J.A. Berkvens, Een aanzet tot hervorming van het strafprocesrecht in Staats Opper-Gelder in 1762?, in: Pro Memorie 4.2 (2002) blz. 347-361

2001

A.M.J.A. Berkvens, ‘Digitalisering: een virtuele toekomst voor oude rechtsbronnen’, in: Pro Memorie 3.1 (2001) blz. 128-140

2000

A.M.J.A. Berkvens, A.Fl. Gehlen, Van Verminkingsstraf tot Vrederechter. Opstellen ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van de werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis (1980-2000), Maastricht 2000. Verkrijgbaar bij Bureau LGOG, postbus 83 6200 AB Maastricht (e-mail: info@lgog.nl)

A.M.J.A. Berkvens, ‘Hervorming van bestuur en rechtspraak in Spaans Gelre tijdens de regering van Karel II. Enkele reglementen betreffende de stilus curiae van de Soevereine Raad te Roermond en de bevoegdheden van de Staten van het Overkwartier, 1674-1699’, in: A.M.J.A. Berkvens, A.Fl. Gehlen, Van Verminkingsstraf tot Vrederechter. Opstellen ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van de werkgroep Limburgse Rechtsgeschiedenis (1980-2000), Maastricht 2000, blz. 129-172

A.M.J.A. Berkvens, Le projet du Nouveau droit du pays de Thorn. Absolutisme éclairé et codification sous l’administration de la Princesse-Abesse Marie-Cunégonde de Saxe (1776-1794), in: Christophe Leduc (red.), Droit et communication: dire, eneseigner, publier, Artois 2000 (Cahiers scientifiques de l’Université d’ Artois 15) 57-70.

1999

A.M.J.A. Berkvens, “A propos van de affaire Laurent Timmermans. Enkele beschouwingen over de hervorming van strafrecht en strafprocesrecht in Oostenrijks Opper-Gelre en de Zuidelijke Nederlanden in de tweede helft van de achttiende eeuw.” Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar rechtsgeschiedenis van de Limburgse Territoria aan de Universiteit Maastricht op 24 september 1999, LGOG Maastricht 1999.

A.M.J.A. Berkvens, “Het Nieuwe Landrecht van Thorn. Verlicht absolutisme en codificatie onder het bewind van de vorstin-abdis Maria Cunegonda van Saksen (1776-1794)“; verschenen in: PSHAL 134-135 (1998-1999) 85-169

1998

A.M.J.A. Berkvens en G.H.A. Venner (red.), “Om daarmede vrijelijk te doen naer wil ende welgevallen” Rechtshistorische opstellen aangeboden aan Prof.Mr. A.Fl. Gehlen, Maastricht 1998 (Werken LGOG nr. 16)

A.M.J.A. Berkvens, “… Want remicteren es princelic”- Enkele opmerkingen over het remissierecht in het Overkwartier van Gelre ten tijde van de Aartshertogen, behandelt aan de hand van casuïstiek de praktijk van het gratie-recht aan het begin van de zeventiende eeuw. Dit artikel verscheen oorspronkelijk in: “Om daarmede vrijelijk te doen naer wil ende welgevallen” Rechtshistorische opstellen aangeboden aan Prof.Mr. A.Fl. Gehlen, Maastricht 1998 (Werken LGOG nr. 16). Verkrijgbaar bij Bureau LGOG, postbus 83 6200 AB Maastricht (e-mail: info@lgog.nl)

1997

Ontwerp Landrecht van Thorn (1788)

In 1788 werd in opdracht van de vorstin-abdis Maria-Cunegonda van Saksen het ontwerp van een nieuw landrecht voor het vorstendom Thorn aan de landdag van Thorn aangeboden. De tekst van het ontwerp steunt in hoge mate op die van de Gelderse Land- en Stadrechten van het Overkwartier van Roermond uit 1620. De tekst van het ontwerp is vanaf deze lokatie als pdf.file down te loaden: Landrecht Thorn (327 kb)

A.M.J.A. Berkvens, Projet Codifiation de Thorn, communication journées internationales de la Société d’Histoire du Droit et des Institutions des Pays Flamands, Picards et Wallons (Douai-Arras, 9-11 Mai 1997).

1996

A.M.J.A. Berkvens, ‘Polizeigesetzgebung in den Habsburgischen Niederlanden‘, K. Härter, M. Stolleis, Policey im Europa der Frühen Neuzeit, Frankfurt am Main 1996, 421-456.

Gelders Land- en Stadrecht (1620)

In 1996 verscheen als nr. 25 in de reeks Werken van de Stichting tot uitgaaf der bronnen van het Oud-Vaderlandse recht, een integrale heruitgave van de eerste Roermondse editie (1620) van het Gelderse Land- en Stadsrecht, verzorgd door A.M.J.A. Berkvens, G.H.A. Venner, m.m.v. G. Spijkerboer. De tekst van de zes boeken van het GLS is vanaf deze plaats als PDF-file down te loaden.

Boek 1-2 (311 kb); Boek 3-4 346 kb); Boek 5-6 (276 kb)

Bij wijze van toegift vindt U hier in facsimile de uitvoerige index op het GLS, ontleend aan de editie Venlo 1785: GLS-index (OCR doorzoekbaar DjVu-bestand)

1995

A.M.J.A. Berkvens, A.Fl. Gehlen, G.H.A. Venner (eds.) “Flittich erforscht und gecolligeert …” Opstellen over Limburgse Rechtsgeschiedenis, Maastricht 1995

A.M.J.A. Berkvens, Hervorming van strafrecht en strafprocesrecht in de Zuidelijke Nederlanden in de tweede helft van de achttiende eeuw, verscheen oorspronkelijk in: A.M.J.A. Berkvens, A.Fl. Gehlen, G.H.A. Venner (eds.) “Flittich erforscht und gecolligeert …” Opstellen over Limburgse Rechtsgeschiedenis, Maastricht 1995, blz. 137-171. Enkele exemplaren van de complete bundel zijn nog à f 45,- en f 7,50 verzendkosten verkrijgbaar bij Bureau LGOG, postbus 83 6200 AB Maastricht (e-mail: info@lgog.nl)

A.M.J.A. Berkvens, W.J.H.M. van de Pas, G.H.A. Venner, De overheidsinstellingen van Spaans en Oostenrijks Gelre 1543-1795, verscheen oorspronkelijk in: A.M.J.A. Berkvens, A.Fl. Gehlen, G.H.A. Venner (eds.) “Flittich erforscht und gecolligeert …”Opstellen over Limburgse Rechtsgeschiedenis, Maastricht 1995, blz. 187-225. Verkrijgbaar bij Bureau LGOG, postbus 83 6200 AB Maastricht (e-mail: info@lgog.nl)

1993

A.M.J.A. Berkvens, ‘In wesen sal het Tractaet van Venlo onderhalden worden …’ Het Tractaat van Venlo als fundamentele wet van Spaans en Oostenrijks Gelre 1580-1794, in: Verdrag en Tractaat van Venlo. Herdenkingsbundel, 1543-1993, 153-170.

1992

A.M.J.A. Berkvens, Plakkatenlijst Overkwartier 1665-1794. Deel II. Staats-bezet en Oostenrijks Gelre (1702-1716; 1716-1794), Nijmgen 1992 (Werken GNI 25).

1990

A.M.J.A. Berkvens, Plakkatenlijst Overkwartier 1665-1794. Deel I. Spaans Gelre. Instellingen, Territorium, Wetgeving (1580-) 1665-1702, Dissertatie KU Nijmegen (Werken GNI 19).

A.M.J.A. Berkvens, ‘Un emploi de haut nom et d’une rapport modique’: De benoeming van kanseliers van het Oostenrijkse Hof van Gelre, 1720-1794, in: Maaslands Melange (1990) 55-65.

A.M.J.A. Berkvens, ‘Soumettant cependant le tout au discernement judicieux de Votre Excellence’. De prealabele consultatie van het Oostenrijks Hof van Gelre als onderdeel van het wetgevingsproces in de achttiende eeuw, in:Ten Werentliken Rechte. Opstellen over Limburgse rechtsgeschiedenis, Maastricht 1990.

1987

A.M.J.A. Berkvens, De instelling van het Staats Interimbewind in het Overkwartier 7 oktober 1702-24 april 1703, in: PSHAL 1987, 146-161.

1986

A.M.J.A. Berkvens, De vrije rijksheerlijkheid Kessenich, van Brabants en Guliks leen tot Gelders ‘Territoir’. 1699-1715 in: PSHAL 1986, 149-177.

1985

A.M.J.A. Berkvens, De memorie van Gerard Pallant als kenbron voor de bestuursgeschiedenis van het Spaanse Overkwartier van Gelre ten tijde van het Staats Interimbewind 1702-1715, in: PSHAL 1985, 104-145.

Lopend onderzoek:

Momenteel wordt onderzoek gedaan naar het leenrecht in de landen van Overmaze.

Recent afgerond onderzoek:

In april 2923 werd de Procesgids  Commissarissen-Deciseurs te Maastricht gepresenteerd. Deze gids verscheen onder auspiciën van de Stichting tot uitgave van de bronnen van het Oude Vaderlandse Recht.

In november 2021 verscheen: ‘Het leenrecht vergadert …’Een geschiedenis van de Keurkeulse Mankamer te Heerlen in de vroegmoderne periode (1469-1795), Werken Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, dl. 26. Deze studie naar het leenrecht in de vroegmoderne periode werd uitgevoerd in opdracht van de Albert Corten Stichting te Maastricht.

In november 2019 verscheen Rijksarchivaris in een land zonder grenzen. Liber Amicorum mr. dr. Jacques van Rensch (Publicaties van het Regionaal Historisch Centrum Limburg, nr. 7)

In 2015 verscheen onder de naam ‘Limburg. Een geschiedenis’ een nieuw driedelig standaardwerk over de geschiedenis van Limburg, onder redactie van Paul Tummers, Louis Berkvens, Arnoud-Jan Bijsterveld, Ad Knotter en Leo Wessels, met daarin van mijn hand het hoofdstuk ‘Staatkundige en institutionele geschiedenis, 1548-1794’ in deel II, blz. 19-115; en het hoofdstuk ‘Staatkundige en institutionele geschiedenis 1795-1867’ in deel III, blz. 23-66.

In 2013 verscheen ‘Rechtspraak in Roermond 1580-2012’, onder redactie van A.M.J.A. Berkvens, H.J.J.M. van der Bruggen en R.M.L.M. Magnée. Hierin wordt een overzicht gegeven van de geschiedenis van de rechtspraak in Roermond vanaf 1580 tot en met 2012, aan het einde van welk jaar de rechtbank Roermond zijn zelfstandigheid verloor en opging in de nieuwe rechtbank Limburg met locaties in Maastricht en Roermond.

In 2012 verscheen ‘Plakkaten, Ordonnanties en Circulaires voor Pruisisch Gelre’ (Plakkatenlijst Overkwartier deel III) als derde deel over de geschiedenis van de wetgeving van het oorspronkelijk Spaanse deel van het oude hertogdom Gelre sedert 1580. Eerder verscheen in 1990 het deel over Spaans Gelre 1665-1702 en het Staats-bezette Overkwartier 1702-1713 (Plakkatenlijst Overkwartier  deel I); en in 1992 het deel over Oostenrijks Gelre 1713-1794 (Plakkatenlijst deel II).

Afgeronde promoties:

Op 22 november 2019 promoveerde Harrie Weinberg op het proefschrift ‘Vrije Rijksheerlijkheden’ in Limburg (1500-1800). Deconstructie van een mythe, Uitgeverij Boekenplan, Maastricht (isbn 978 90 8666 492 4).

Op 12 oktober 2017promoveerde Kees Schaapveld op het proefschrift ‘Bestuurders en bestuur in Nedermaas 1795-1814’; een handelseditie verscheen als deel 83 in de reeks Maaslandse monografieën.

Op 21 oktober 2015 promoveerde Jacques van Rensch op het proefschrift ‘Licht op het Zonneleen Gronsveld. Ontwikkeling en instellingen van het rijksonmiddellijk graafschap Gronsveld (11^e eeuw tot circa 1795)’. Een handelseditie verscheen in 2017 in de reeks Werken van Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap.

Op 7 oktober 2011 promoveerde Hans van Hall op het proefschrift ‘Eijsden, een vrijheid met Luikse stadsrechten, waarin hij onderzoek doet naar het al dan niet stedelijke karakter van Eijsden in de periode 1300-1550; een handelseditie verscheen als deel 74 in de reeks Maaslandse Monografieën.

Op 9 mei 2008 promoveerde Bram van Hofstraeten op het proefschrift ‘Juridisch Humanisme en Costumiere Acculturatie’, waarin hij verslag doet van een rechtsvergelijkend onderzoek naar inhouds- en vormbepalende factoren van de Antwerpse Consuetudines compilatae (1608) en het Gelderse Land- en Stadsrecht (1620); een handelseditie verscheen bij de Universitaire Pers Maastricht.

In het kader van de bijzondere leerstoel wordt een keuzeblok Limburgse rechtsgeschiedenis aangeboden ten behoeve van studenten ingeschreven aan de rechtenfaculteit UM

Keuzeblok Limburgse Rechtsgeschiedenis

Limburgse Rechtsgeschiedenis

De Stad Maastricht neemt in de Nederlandse geschiedenis als “stadstaat”een aparte positie in. Tot 1795 werd de soevereiniteit over Maastricht gezamenlijk uitgeoefend door de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden en de Prinsbisschoppen van Luik. Deze tweeherigheid had tot gevolg, dat de stad Maastricht zich in de middeleeuwen weinig gelegen hoefde laten liggen aan beide stadsheren. Vanaf de vijftiende eeuw slaagden de stadsheren er geleidelijk aan in Maastricht effectiever in hun greep te krijgen, o.a. door het creeëren van speciale bestuurlijke en rechterlijke instellingen, zoals het college van commissarissen-deciseurs.

In dit blok maakt u kennis met de bestuurlijke en rechterlijke organisatie Maastricht in verschillende periodes van zijn ontwikkeling. Diverse aspecten van stedelijk bestuur en rechtspraak zullen worden behandeld aan de hand van de Statuten van 1380, het Recueil der Recessen van 1665, de middeleeuwse raadsverdragen en wat dies meer zij. Aan de hand van de affaire Vrinds wordt ingegaan op de internationaalrechtelijke consequenties van de Maastrichtse Tweeherigheid in de zestiende eeuw, toen Karel V, als hertog van Brabant medeheer van Maastricht hoger beroep op het Rijkskamergerecht verbood en Maastricht in feite losmaakte uit het Heilige Roomse Rijk. Vanwege zijn strategische ligging was Maastricht in de loop van zijn geschiedenis een vaak belegerde vestingstad. Diverse capitulatieverdragen maken het mogelijk ook thema’s uit de geschiedenis van het volkenrecht aan de orde te stellen.

Territorium

Op het einde van de zeventiende eeuw streefde keurvorst Johan Willem van de Palts, als hertog van Gulik naar territoriale afronding van zijn territorium. Hij maakte in dat kader onder meer aanspraken op de heerlijkheid Dalenbroek met de dorpen Herten, Maasniel, Merum, Ool en Leeuwen, alsmede de heerlijkheid Kessenich en Hunsel. Zijn politiek stuitte op bezwaren van de Zuidelijke Nederlanden, die eveneens aanspraak maakten op deze gebieden. Vanaf 1671 kan men deze vrije heerlijkheden tot de Spaans Gelderse invloedssfeer rekenen.

Tijdens de Spaanse Successie-oorlog bleef keurvorst Johan Willem bedacht op territoriaal voordeel. Hij slaagde erin keizer Leopold I en nadien Karel VI aan zich te verplichten, door de Habsburgse zijde te kiezen in het conflict met de Spaanse koning, Filips V, en mocht daarom hopen op Oostenrijkse steun voor zijn territoriale aanspraken.

Door middel van het verdrag van Frankfurt (1711) werd tussen Karel VI en de hertog van Gulik dienaangaande een regeling getroffen, die vooralsnog niet kon worden uitgevoerd.

Toen nu in april 1713 Pruisische troepen zich terugtrokken uit de door hen sinds 1703 bezette delen van het Overkwartier, die niet bij het verdrag van Utrecht aan hen waren toegewezen, zag de hertog van Gulik zijn kans schoon, en liet Erkelenz door zijn troepen bezetten, alvorens de Republiek der Verenigde Nederlanden erin slaagde er garnizoen te leggen.

Deze Gulikse bezetting van delen van het voormalige Spaans Gelre maakte aanpassing van het verdrag van 1711 noodzakelijk. Bij verdrag van 8 mei 1715 werden daartoe de nodige afspraken gemaakt, die pas op 1 mei 1719 werden geëffectueerd, toen tussen de raad-fiscaal van Oostenrijks Gelre, J. Bloemaerts, als commissaris vanwege de Oostenrijkse Nederlanden, en Johan Bernard Francken als commissaris vanwege Philips Willem, keurvorst van de Palts, overeenstemming was bereikt o.a. over voldoening van achterstallige belastingverplichtingen.

Literatuur

• A.M.J.A. Berkvens, De vrije rijksheerlijkheid Kessenich, van Brabants en Guliks leen tot Gelders ‘Territoir’, 1699-1715, in: PSHAL 122 (1986) 149-177
• A.M.J.A. Berkvens, De instelling van het Staats Interimbewind in het Overkwartier 7 oktober 1702-24 april 1703, in: PSHAL 123(1987) 146-161
• J.B. Sivré, De vrijheerlijkheid en de vrijheren van Daelenbroeck, in PSHAL 26 (1889) 76-166
• Recueil des Ordonnances des Pays-Bas, 3e serie, deel 3, blz. VI-VII

Op 12 februari 1716 werd door de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden, die sedert october 1702 een groot deel van het Overkwartier bezet hadden gehouden, uitvoering gegeven aan art. 18 van het Barrièretractaat van 1715, dat hen verplichtte het gedeelte van het Overkwartier, dat niet als Staats Opper-Gelre blijvend aan de Republiek was afgestaan, aan commissarissen van de Oostenrijkse Nederlanden over te dragen.

Op 1 maart 1716 werd Oostenrijks Opper-Gelre door de graaf van Maldeghem, commissaris van de gevolmachtigd minister tot inbezitname van de Zuidelijke Nederlanden in bezit genomen.

Het territorium van Oostenrijks Opper-Gelre omvatte: de hoofdstad Roermond, alsmede de oorspronkelijk tot het Overkwartier behorende dorpen Swalmen en Asselt, Elmpt, Cruchten, Wegberg en Brempt, alsmede de vrije heerlijkheden Weert, Wessem en Nederweert; de heerlijkheid Dalenbroek met de dorpen Herten, Maasniel, Leeuwen, Merum, Ool en Asenray; Meyel; Obbicht en Papenhoven (tot 1785).

De ingezetenen van Roermond legden op 6 maart 1716 de eed van trouw af aan Karel VI als hertog van Gelre. Dit voorbeeld werd op 13 maart gevolgd door vertegenwoordigers van Weert, Cruchten, Wegberg, Brempt, Swalmen, Asselt en Elmpt. Op 27 maart volgden Nederweert, Wessem, Meyel, Obbicht en Dalenbroek.

Bestuur

Na de Spaanse Successie-oorlog herkreeg het Hof zijn volledige bestuurlijke en rechterlijke competentie, die zich in territoriale zin voortaan echter beperkte tot Oostenrijks Gelre. Bij royale dépêche van 8 mei 1720 werd de personele formatie van het sedertdien als Conseil provincial de Gueldres aangeduide Hof aan de veranderde situatie aangepast. Nadien onderging het Hof in 1737, 1756, 1787 en 1789 institutionele veranderingen.

Bij diploma van 2 october 1737 werd het Hof samengevoegd met de magistraat van Roermond tot een lichaam met bestuurlijke, rechterlijke en financiële bevoegdheden onder de naam van Provinciale Raad van het Hertogdom Gelre. De eerste kamer van deze Provinciale Raad zette de werkzaamheden van de Conseil provincial ongewijzigd voort, terwijl de tweede kamer de werkzaamheden van de voormalige magistraat vervulde. Aangezien de met de samenvoeging beoogde grotere “efficiency” van het gewestelijke en lokale bestuur niet werd bereikt, werd bij diploma van 12 juni 1756 de onwerkbare samenvoeging van Hof en magistraat ontbonden.

Ten tijde van Joseph II werd de positie van het Hof opnieuw overwogen. Bij declaratie van 5 februari 1783 werd besloten, dat het Hof door natuurlijk verloop zou moeten inkrimpen tot een driemans bezetting. Dit voornemen werd al spoedig achterhaald tengevolge van de hervorming van de rechterlijke organisatie die in 1787 werd doorgevoerd. Bij edict van 3 april 1787 werd bepaald, dat het Hof van Gelre per 1 mei 1787 zou ophouden te functioneren. In de plaats daarvan was de instelling voorzien van een Tribunaal van eerste instantie. De bestuurlijke bevoegdheden van het Hof gingen over op de kreitsintendant van de Cercle de Limbourg et de Gueldre, waarbij Oostenrijks Gelre bij edict van 12 maart 1787 reeds was ingedeeld.

Ten gevolge van het algemene verzet tegen de hervormingen van Joseph II werd de status quo ante al spoedig hersteld. Door de ordonnantie van 14 mei 1787 werd de hervorming van de rechterlijke organisatie ongedaan gemaakt, hield het Tribunaal van eerste instantie op te functioneren en hernam het Hof van Gelre zijn zittingen. Nadat bij declaratie van 28 mei 1787 de activiteiten der kreitsintendanten voor onbepaalde tijd waren opgeschort, werden ook de bestuurlijke bevoegdheden van kanselier en raden hersteld.

De Brabantse Omwenteling had opnieuw kortstondige gevolgen voor het Hof van Gelre, dat zijn bestuurlijke bevoegdheden zag overgenomen door de Soevereine Staten van Gelderland. Als rechterlijke instelling werd het Hof echter gecontinueerd, zij het dat het Hof bij resolutie van 19 mei 1790 opnieuw met de magistraat van Roermond werd gecombineerd. De akte van submissie van 6 december 1790 bracht opnieuw het herstel van de status quo ante en op 31 januari 1791 hervatte het gezuiverde Hof op de oude voet zijn taken. Maar niet voor lang. Tijdens de eerste Franse bezetting van Oostenrijks Gelre (11 december 1792 – 5 maart 1793) heeft het Hof niet gefunctioneerd. Het definitieve einde van het Hof als bestuurscollege kwam tijdens de tweede Franse bezetting op 14 november 1794 toen bij besluit van 24 brumaire an III te Aken een Centrale Administratie werd ingesteld voor het veroverde land tussen Maas en Rijn en het voormalige Oostenrijks Gelre ondergeschikt gemaakt werd aan de administratie te Geldern. Als rechterlijk college kende het Hof — ter afdoening van lopende zaken — nog een na-leven tot 1796.

Literatuur

• A.M.J.A. Berkvens, W.J.H.M. van de Pas, G.H.A. Venner, De overheidsinstellingen van Spaans en Oostenrijks Gelre 1543-1795, in: A.M.J.A. Berkvens, A.Fl. Gehlen en G.H.A. Venner (red.), “Flittich erforscht und gecolligeert …” Opstellen over Limburgse rechtsgeschiedenis, Maastricht 1995, blz. 187-225.