Europa: gewapend met eensgezindheid

“Dit komt niet uit de lucht vallen,” zegt Vanhoonacker. “Obama sprak al in 2011 over een pivot to Asia.” En Trumps minachting is altijd al overduidelijk geweest. “Al in de jaren negentig werd duidelijk dat Europa meer zou moeten doen om de eigen veiligheid te waarborgen. Maar het gevoel van urgentie ontbrak, en er gebeurde weinig.”

De EU is nooit een militaire alliantie geweest en is huiverig om dat imago te veranderen. Vanhoonacker ziet dat niet alleen als noodzakelijk, maar zelfs als iets wat al lang had moeten gebeuren. Tegelijk erkent ze dat defensie en veiligheid grotendeels nationale aangelegenheden blijven. “Defensie en het leger zijn, zelfs meer dan de munteenheid, belangrijke symbolen van onze nationale soevereiniteit.”

Brede consensus

De goedhartigheid en bescherming van de VS vormden een van de fundamenten van het Europese wereldbeeld; tegenwoordig speculeert president Trump vrijuit over het met geweld innemen van Groenland. Ondertussen is het idee dat Russisch imperialisme slechts nostalgie uit de jaren tachtig zou zijn, volledig op zijn kop gezet door de invasie van Oekraïne. Toch wordt het daaruit voortvloeiende gevoel van urgentie niet overal in Europa even sterk gevoeld. “Polen en de Baltische staten nemen dit zeer serieus; Spanje en Italië veel minder.”

Toch, vervolgt Vanhoonacker, “is er brede consensus dat investeren in defensie noodzakelijk is.” Het is daarbij cruciaal dat het geld verstandig wordt besteed. “Er is veel inefficiëntie door versnippering. Maar ik zie dit als een kans voor verdere Europese integratie, en ik hoop dat er niet te veel onderling gekibbel ontstaat.” Het feit dat niet alle EU-landen lid zijn van de NAVO, en niet alle Europese landen lid van de EU zijn, maakt de coördinatie er niet eenvoudiger op.

Dit is natuurlijk uiteindelijk een politieke kwestie. Maar het klassieke links-rechtsdenken is volgens Bauer niet langer de beste manier om de politiek te begrijpen. “Als je meer aan wapens wilt uitgeven, moet je óf de belastingen verhogen óf de uitgaven aan andere diensten verlagen. Geen van beide opties valt goed bij de achterban van extreemrechtse populisten zoals Geert Wilders.”

Een alternatief is dat de overheid investeringen stimuleert door private investeerders, zoals pensioenfondsen. Voor Bauer is dat een ethisch mijnenveld. “We moeten allemaal inleggen bij het ABP [het Nederlandse pensioenfonds voor ambtenaren en onderwijspersoneel], en ook al zou het financieel gezien in ons belang zijn – wat niet vanzelfsprekend is – dan nog is het de vraag hoeveel mensen het prettig vinden dat hun pensioenbijdragen worden besteed aan oorlog in plaats van bijvoorbeeld zorg. Voor onze democratie is transparantie over het besluitvormingsproces vanaf dag één van groot belang, en niet pas jaren later na een parlementair onderzoek.”
 

Problematische prioriteiten

Het Duitse plan om de defensie-uitgaven te verhogen tot 5% van het bbp – het NAVO-doel – riep enige verbazing op, vooral omdat Duitsland jarenlang vasthield aan een strikte bezuinigingspolitiek, waardoor het de digitale revolutie grotendeels misliep en de infrastructuur verwaarloosd raakte.

“Ik begrijp de frustratie van degenen die al jaren pleiten voor meer investeringen in de energietransitie en infrastructuur,” zegt Vanhoonacker, “maar de Russische invasie van Oekraïne heeft het draagvlak voor defensie-uitgaven onder de bevolking vergroot.”

“De negatieve gevolgen van klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit zijn er natuurlijk,” voegt Bauer toe, “maar die zijn te abstract en psychologisch te ver weg om de bevolking echt te mobiliseren. Veiligheid is gewoon makkelijker te verkopen.”

Tekst: Florian Raith