De juiste persoon

Voordat ze in 2013 naar Maastricht trok, promoveerde ze binnen twee jaar en werkte ze zes jaar als juridisch adviseur bij het Europese Hof van Justitie. Vanwaar die snelle promotie? “Ik solliciteerde naar de functie bij het Hof van Justitie terwijl ik bezig was met mijn promotie en werd aangenomen. Ik kon advocaat-generaal Trstenjak niet te lang op me laten wachten, dus ik maakte iedere dag veel uren en probeerde zo efficiënt mogelijk te zijn. Het hielp dat ik een duidelijk idee had van wat ik wilde onderzoeken en dat ik al veel literatuur had verzameld voordat ik aan mijn promotie begon. Het lukte me op basis van mijn promotieonderzoek een boek te publiceren, dus de kwaliteit van dat onderzoek heeft er blijkbaar niet onder geleden. Mijn vrije tijd wel, maar als je opgaat in het schrijven heb je daar niet echt last van.”

Toen het tijd was voor de volgende stap, solliciteerde Brkan bij twee Nederlandse universiteiten; een daarvan was de UM. “Ik was voor mijn sollicitatiegesprek nog nooit in Maastricht geweest en kende de stad alleen van het Verdrag van Maastricht. Dus de keuze voor Maastricht was ook weer een intuïtieve beslissing. Mijn verstand wist niet zeker wat ik moest doen, maar mijn hart wist dat Maastricht het juiste pad was. Dat bleek te kloppen.” Probleemgestuurd Onderwijs en het internationale, dynamische karakter van de universiteit pasten perfect bij haar.
 

Goed voorbereid

Ze is dankbaar voor de steun die ze kreeg van de UM toen ze solliciteerde naar de functie van rechter bij het General Court van de EU. Het proces duurde ongeveer een jaar en leek op de procedure voor het aanvragen van een grote onderzoeksbeurs. “Je moet niet alleen de juiste kwalificaties en kennis hebben, maar ook de juiste persoon op de juiste plaats op het juiste moment zijn. Het hangt van zoveel factoren af.” Bepaalde onderdelen van het proces, zoals een intensieve hoorzitting door een commissie over haar kennis en intellectuele vermogen tot reflectie, kon ze zeer waarderen. Maar af en toe was het wel stressvol. “Ik had mijn hele leven op dit gebied gewerkt en gestudeerd en ik wilde deze baan echt graag, maar je moet goed voorbereid zijn.” In de zomer van 2021 trad ze als rechter toe tot de General Court. 

Dieper graven

Omdat ze een vroege vogel is, bespreekt ze zaken vaak voor negen uur 's ochtends met haar staf. “Sommige zaken zijn uitdagend omdat ze zo groot zijn en gevoelig liggen. Maar soms is het ook moeilijk om een oordeel te vellen in een schijnbaar 'kleine' zaak, omdat er twee beslissingen mogelijk zijn. In mijn ervaring rijpt rechterlijke besluitvorming in de loop van de tijd. Als je nog niet zeker weet hoe je moet oordelen in een zaak, is het belangrijk om meer tijd te nemen, langer na te denken, dieper te graven. Je moet wachten tot het moment dat je de zaak echt doorgrondt, om zeker te zijn van je beslissing en het proces niet te overhaasten.” Dit is ook de reden waarom ze sceptisch is over het gebruik van AI voor gerechtelijke besluitvorming. “Beslissingen moeten tot wasdom komen en daar komt veel denkwerk bij kijken, zelfs als je niet op kantoor bent, omdat je geest dan vaak frisser en helderder is. Ik breng graag tijd door in de natuur om mijn geest leeg te maken. Of woon een cultureel evenement bij. Maar omdat noch Luxemburg noch Maastricht een opera heeft, heb ik de laatste tijd niet veel opera gezien.”

Avatar Sarah

Brkan werd in november 2023 benoemd tot bijzonder hoogleraar Digitalisation and EU Law aan de UM. In haar inaugurele rede liet ze het publiek kennismaken met “Sarah”, een avatar wier aanvraag voor een Erasmusbeurs was afgewezen op basis van een beslissing van een algoritme. Brkan gebruikte dit voorbeeld als introductie op de juridische aspecten van het recht op uitleg van beslissingen. “Iedereen zou moeten weten dat nationale overheden die risicovolle algoritmen gebruiken om beslissingen te nemen, verplicht zijn om zulke algoritmische beslissingen toe te lichten, en dat je altijd het recht hebt om een mens te vragen om de beslissing te herbeoordelen. Het toeslagenschandaal is een goed voorbeeld van hoe dit is misgegaan. Voor zover ik weet waren de slachtoffers zich er niet eens van bewust dat een algoritme een rol had gespeeld bij de beslissing over hun zaak. Misschien kunnen of moeten universiteiten, als onderdeel van hun valorisatie-inspanningen, een rol spelen in het voorlichten van een breder publiek over hun rechten.”