“Mensen met problematische schulden staan geregistreerd in de systemen van allerlei organisaties. Maar die data zijn niet aan elkaar gekoppeld. Vaak simpelweg omdat dit technisch niet mogelijk is of vanwege andere organisatie-specifieke redenen. Wij gaan aan de slag met die organisaties en willen databronnen verbinden en met behulp van kunstmatige intelligentie analyseren. Hierbij wordt de privacy van het individu gewaarborgd door data (zo ver als mogelijk) bij de huidige organisaties te laten staan. Zo hopen we verbanden zichtbaar te maken en beter inzicht te krijgen in de onderlinge relaties tussen armoede en schulden. Deze inzichten kunnen later worden gebruikt voor het uitrollen van interventies, en het analyseren van de effectiviteit.”, aldus onderzoeker data science methodieken Johan van Soest.

Hoe kunnen organisaties gegevens over mensen veilig verzamelen, verwerken en delen, maar ook op een manier die het gevoel van waardigheid en zelfbeschikking van burgers beschermt en versterkt? Hoe zorgen we ervoor dat beslissingen die het leven van mensen ingrijpend kunnen beïnvloeden, op een eerlijke en transparante manier worden genomen, waarbij de betrokkenen ook duidelijke wegen hebben om verhaal te halen als dat nodig is? Tot welke machtsposities leidt de toegang tot grote hoeveelheden gegevens en hoe gaan we daar op een democratische manier mee om? De vraag hoe dit soort kwesties de praktijk van beleidsmakers en datawetenschappers moet vormgeven, is een essentiële taak van het ELSA-lab. "Als we gegevens gebruiken om beslissingen te nemen die van invloed zijn op het leven van mensen en gemeenschappen, dan is het onze verantwoordelijkheid om in gesprek te gaan met de mensen om wie het gaat, hun perspectieven, zorgen en waarden te begrijpen, en samen ervoor te zorgen dat de instrumenten die we bouwen, worden vertrouwd en daadwerkelijk kunnen helpen om het leven van mensen te verbeteren. Tegelijkertijd moeten we ervoor zorgen dat het verzamelen, verwerken en delen van gegevens het algemeen belang dient. Dat het gebeurt op een manier die de overheid echt helpt om haar taak, het verbeteren van het leven van de burgers, te vervullen. Als wetenschappers nemen wij, samen met al onze partners in het lab, die professionele verantwoordelijkheid zeer ernstig," legt filosoof Darian Meacham uit.

Bij het verwerken en analyseren van data is het essentieel om in overeenstemming te handelen met wet- en regelgeving. Gijs van Dijck, jurist: “De maatschappij moet erop kunnen vertrouwen dat er op een verantwoorde manier wordt omgaan met data. Maar we gaan ook kijken of we de regels rondom bijvoorbeeld uitkeringen en toeslagen begrijpelijker en toegankelijker kunnen maken voor de gebruikers. Kunnen en moeten we daar technologie voor inzetten? En wat zijn de mogelijkheden om ongewenste gevolgen van de technologie te voorkomen of te verminderen”.

Onderzoekster Minou van der Werf kijkt hoe inzichten uit de sociale psychologie toe te passen zijn op financieel gedrag. “Tot over je oren in de schulden zitten is echt een rotsituatie, daar kiest niemand vrijwillig voor”, zegt Minou. “De financiële stress die het met zich meebrengt zorgt ervoor dat mensen vaak niet meer alles kunnen overzien. Mensen bereiken voordat deze stress te veel oploopt, is daarom cruciaal. Maar ook meer begrip vanuit beleidsmakers en andere professionals voor de situatie waarin mensen met schulden zich bevinden en wat dit met het denkvermogen doet, is belangrijk. Beleid, systemen en processen die bedoeld zijn om mensen te ondersteunen, werpen vaak nog te veel (onbedoelde) drempels op, die de al stressvolle situatie nog ingewikkelder maken. Met het ELSA-lab kunnen we hier een bijdrage aan leveren.”

Het uiteindelijke doel van het ELSA-lab is zorgen dat meer mensen uit de problemen komen. Lisa Bruggen is hoogleraar financiële dienstverlening. “Ik hoop dat we, samen met alle betrokkenen via het ELSA-lab, erin gaan slagen om de financiële gezondheid van mensen te verbeteren. Zodat ze hun schulden kunnen aflossen en sparen om tegenvallers op te vangen. Geld alleen maakt niet gelukkig, maar genoeg geld hebben helpt wel om makkelijker te kunnen leven en je beter in je vel te voelen. Uiteindelijk profiteert de hele samenleving als er minder armoede in ons land is.”