My UM
My UM
Zoeken

Vooruitgang in cirkels

De maatschappij zit vast in een eenrichtingsspoor van waardevernietiging, zegt Nancy Bocken. De hoogleraar Sustainable Business & Circular Economy laat zien hoe we uit dit spoor van lineaire consumptie kunnen komen. En ze legt uit waarom ons gedrag er wel degelijk toe doet.

"Op dit moment hebben we een lineair economisch model," zegt Bocken. "We nemen grondstoffen, maken er iets van, gebruiken het één of twee keer en gooien het weg." Een circulaire economie daarentegen heeft ingebouwde loops van waardebehoud: producten blijven zo lang mogelijk functioneel door remanufacturing, repareren, refurbishen en recyclen.

"Ik heb International Business gestudeerd aan de Universiteit van Maastricht. Toen ik eenmaal aan het werk ging, ontdekte ik dat het allemaal business as usual was. Er was geen aandacht voor het klimaat, het milieu of welzijn. Ik vond dat eng en frustrerend. We moeten deze problemen aanpakken – dat is een kwestie van gezond verstand." Dit inzicht motiveerde Bocken om zich te specialiseren in duurzaam ondernemen.

Consumenten veranderen

Sommige mensen zullen altijd de nieuwste iPhone willen, maar uit het onderzoek van Bocken blijkt dat de helft van de Nederlandse consumenten ervan overtuigd kan worden om een gerefurbishte telefoon te kopen. "Voor sommige marktsegmenten kan de prijs doorslaggevend zijn; voor mensen die op zoek zijn naar het nieuwste van het nieuwste zullen nieuwe functies of upgrades de doorslag geven." Oplossingen variëren van betere communicatiestrategieën tot innovatie van het servicemodel, zoals abonnementen voor nieuwe functies of telefoons die ieder jaar gerefurbisht worden.

Bocken denkt dat de niche van de groene consument – momenteel geschat op zo'n 10 tot 25 procent, afhankelijk van het onderzoek – groter wordt. "Ik merk een duidelijke verschuiving. Nog maar 10 jaar geleden moest ik aan studenten de dreiging van klimaatverandering uitleggen. Nu zijn mensen goed geïnformeerd; ze weten alleen niet precies wat ze eraan moeten doen." Een gevoel van urgentie en verantwoordelijkheid is nodig om bewustzijn en intenties om te zetten in actie.  

Tekst gaat verder onder de foto.

UMagazine

Jouw gedrag doet ertoe

Bocken is het niet eens met de veelgehoorde redenering 'wat ik doe maakt niet uit, als andere mensen het verkeerde blijven doen'. "Voedsel, mobiliteit, energie en consumptiegoederen (vooral kleding): daarin kan iedereen het verschil maken." Gaat het om mobiliteit, dan zijn minder vliegen en overstappen van de auto op het openbaar vervoer of de fiets een belangrijke eerste stap. "Nederlandse steden worden hier vaak als voorbeeld genoemd, omdat we een goed ontwikkelde fietsinfrastructuur hebben."

Je huis isoleren en het gebruik van elektrische apparaten optimaliseren helpt ook. "Ik ben medeoprichter van HOMIE, een bedrijf waar je apparaten kunt huren en betalen per keer dat je ze gebruikt. Dat maakt mensen bewuster van het gebruik van hulpbronnen." Naast het kopen van seizoensgebonden, lokale producten "maakt minder vlees eten natuurlijk het grootste verschil, dus flexitariër worden is een goed begin."

Een groot probleem in de retailsector is de mode, dat het probleem van de levensduur van producten goed laat zien. Hoewel het idee van het aannaaien van knopen misschien achterhaald lijkt, was Bocken betrokken bij een project met een groot winkelbedrijf in het Verenigd Koninkrijk dat kledingreparatieworkshops aanbood. Die bleken verrassend populair te zijn. Kleding kan nu natuurlijk al worden gerepareerd of duurzaam gemaakt. Er is alleen geen financiële prikkel om dit te doen – integendeel.

Betere bedrijfsmodellen, betere wetten

Hier komen innovatieve bedrijfsmodellen om de hoek kijken. "Je zou een premium bedrijfsmodel kunnen ontwikkelen met hogere winstmarges, maar met producten die langer meegaan," zegt Bocken. "Daar zijn al voorbeelden van." Maar iedereen houdt van een koopje, dus goede branding is essentieel. "We zijn vrij slecht in het berekenen van de kosten van de levensduur van producten. Mijn vaatwasser ging vorige week stuk en het is echt contra-intuïtief om in de prijs van een product mee te nemen hoe lang je het zult gebruiken."

Mensen van goede wil moeten ook beschermd worden. "We hebben betere wetgeving nodig. Ideeën die verder gaan dan de twee jaar garantie die de EU-regelgeving momenteel vereist." Het pakket voor de circulaire economie, onderdeel van de Europese Green Deal, benadrukt de verantwoordelijkheid van producenten. "Het zal leiden tot een langere levensduur van producten. Bedrijven moeten reserveonderdelen leveren om te voldoen aan het recht op reparatie; ze zullen ook moeten bezuinigen op planmatige productveroudering." Frankrijk heeft al een wet die planmatige productveroudering beperkt en klaagde Apple met succes aan voor het opzettelijk vertragen van oudere telefoons door middel van updates.

 

Circular X

Via Circular X, een door de European Research Council (ERC) gefinancierd onderzoeksproject, heeft Bocken een netwerk voor circulaire economie opgezet, waarin de wetenschappelijke wereld, het bedrijfsleven, beleidsmakers en het maatschappelijk middenveld vertegenwoordigd zijn. "Er was een gebrek aan werkende circulaire bedrijfsmodellen. Daar wilde ik verandering in brengen door onderzoek te doen en best practices te verzamelen." Circular X heeft een goed bezochte website met open-access tools en casestudy’s. "Universiteiten gebruiken het voor hun duurzaamheidscursussen; bedrijven doen er inspiratie op en boeken workshops bij ons."

Bocken heeft circulaire strategieën ontwikkeld voor het regenereren van natuurlijke systemen. Ze pleit ook voor het verkleinen, sluiten en vertragen van loops. Het zijn termen die verwijzen naar respectievelijk het elimineren van afval uit productiesystemen en het maximaliseren van efficiënt gebruik van hulpbronnen, recyclen en het verlengen van de levensduur van producten. "In onze workshops creëren we bewustzijn, leggen we verschillende strategieën uit en zorgen we ervoor dat productontwerpers er in de praktijk mee kunnen experimenteren."

Natuurlijk doen Bocken en haar collega's ook onderzoek naar de effectiviteit van deze strategieën. "We zien hoe het beleid in de EU de VS en Azië beïnvloedt. Europa is een grote markt en een belangrijke industriële speler, dus wat we op EU-niveau doen is echt van belang." Haar onderzoek heeft haar positiever gemaakt. "Tijdens corona deed ik veel bureauonderzoek en ontdekte ik dat grote bedrijven begonnen te experimenteren met manieren om te voldoen aan de komende EU-regelgeving. IKEA werkt aan het beschikbaar maken van reserveonderdelen; H&M werkt samen met een non-profit kledingreparatiebedrijf. Het gaat niet alleen om het voldoen aan regelgeving. Veel mensen willen het juiste doen.”


Tekst: Florian Raith
Fotografie: Paul van der Veer

UMagazine

Lees ook