Beide wetenschappers delen dezelfde bezwaren tegen een mogelijk nieuwe euthanasiewet. Wat Verkerk om te beginnen dwarszit, is dat het wetsvoorstel geen recht doet aan de diversiteit aan beweegredenen van ouderen met een stervenswens. Hij verwijst naar het recente promotieonderzoek van Els van Wijngaarden: Voltooid Leven. Over leven en willen sterven. Zij sprak met ouderen die, om niet-medische redenen, genoeg van het leven hadden. Het laat een breed spectrum van motieven zien. Voor de ene oudere is dat de angst om afhankelijk te worden. Een ander is diep eenzaam. Weer anderen hebben het gevoel niet mee te tellen. Verkerk: "Er wordt voor al deze diverse voltooide levens één diagnose en één oplossing aangeboden: zelfdoding."

Komt er met de nieuwe wet geen druk op ouderen om hiervan gebruik te maken, vraagt Townend zich af. "Zo zullen zij het misschien voelen. Er is vaak geen sprake van een vrije keuze. Motieven vloeien voort uit een sociale situatie waarin mensen zich bevinden. Je ziet dit ook dikwijls bij andere zelfmoorden." Verkerk, beslist: "Een optie wordt realiteit." Townend verzucht: "Wat voor samenleving zijn we als we hopeloze ouderen deze uitweg geven." Het zal volgens Verkerk leiden tot een minder veilige samenleving. En dan komt de morele verantwoordelijkheid van de overheid in het geding: de bescherming van met name kwetsbare ouderen.

Zo stapelen zich de inhoudelijke bezwaren tegen de nieuwe wet op, waarvan de onvoorspelbare gevolgen misschien wel het zorgelijkst worden gevonden. En dat terwijl volgens Verkerk de huidige Wet toetsing levensbeëindiging voldoende ruimte biedt voor voltooid-levengevallen. Twee criteria zijn hier van belang: ondraaglijk lijden en geen uitzicht op verbetering. "Deze criteria zijn een open standaard, in de zin dat een interpretatie zich via arresten kan verbreden. Dat gebeurt ook voortdurend." Townend benadrukt het belang van een 'verankering' van een euthanasiewet in een medische setting. Dat is een soort beveiliging voor al te ver oprekken.

Maar toegegeven, de huidige euthanasiewet biedt niet iedereen een oplossing. Uit de studie van Van Wijngaarden distilleert Verkerk twee verschillende groepen 'hopeloze' ouderen. Een groep is bang afhankelijk te worden en een is existentieel eenzaam. Voor de eerste groep ziet hij een oplossing in de vorm van goede thuiszorg, verpleeghuizen en meer steun van kinderen en vrijwilligers. Maar diep eenzame ouderen zijn niet te helpen met gezellige bingoavonden en uitstapjes, erkent hij. "We kunnen alleen aandachtig naar hen luisteren en er over praten."

Zo komen we uit bij de sleutelvraag van de discussie rond euthanasie: wat voor type samenleving willen we zijn? Verkerk legt uit dat het probleem van een onbeperkte zelfbeschikking zich vooral doet gelden in een individualistische samenleving. Hij citeert de socioloog Norbert Elias. "Als je leeft als een individu, zul je sterven als een individu." Verkerk: "In ons type samenleving is de eenzaamheid veel meer aanwezig dan vroeger. Euthanasie is een oplossing maar is het een goede oplossing? Ik vind van niet. Zelf vind ik relaties, ook die met breekbare ouderen, heel belangrijk."

Het grootste bezwaar tegen de brief van het kabinet is het ontbreken van een morele basis, vinden beiden. "Het draait alleen maar om autonomie, autonomie, autonomie," schampert Verkerk, terwijl hij met een klap op tafel even de gewenste kalmte doorbreekt. "De voorstanders zeggen: sterf, als je wilt sterven. Ze geloven niet dat autonomie al ingekaderd is in een sociale omgeving." Townend: "Het vormt een morele uitdaging om iets voor deze 'hopeloze' mensen te doen. Als de nieuwe wet hierop het antwoord is, is dat een vreselijke aanklacht tegen de samenleving."

David Townend (1966) is bijzonder hoogleraar Law and Legal Philosophy in Health, Medicine and Life Sciences aan Maastricht University. Zijn PhD ging over de regulering van databescherming in medisch onderzoek. Zijn onderzoek focust zich onder meer op patientrechten in Europa en in Europees gezondheidsrecht en op mensenrechten en gezondheidszorg.

Maarten Verkerk (1953) is bijzonder hoogleraar Christelijke Filosofie aan Maastricht University. Zijn tweede PhD ging over verantwoordelijk gedrag binnen industriële organisaties. Daarnaast is hij bestuurslid van het innovatienetwerk voor gezondheidszorg VitaValley en was hij lid van de commissie Schnabel die de regering adviseerde over de verruiming van de euthanasiewet.

Tekst: Hans van Vinkeveen
Fotografie: Paul van der Veer