My UM
My UM
Zoeken

Transformatie is de enige weg vooruit

Dies Natalis

In zijn Dies lezing legt Ioan Fazey uit hoe universiteiten zich radicaal moeten transformeren om bij te dragen aan de aanpak van de ongekende crisis waarmee de wereld wordt geconfronteerd. Hij spreekt met ons over de angst voor het onvermijdelijke, belemmeringen voor verandering en de rol die universiteiten kunnen spelen.

Ioan Fazey’s boodschap is, geeft hij toe, beangstigend. We staan voor een beschavingscrisis die we niet kunnen oplossen door te doen wat we al deden, maar dan beter. “We zien het einde van de wereld zoals we die kennen, door de verstrekkende gevolgen van klimaatverandering, de groeiende ongelijkheid en staten die steeds meer moeite hebben om de zorg en ondersteuning te bieden die ze vroeger boden. De schaal en complexiteit van deze uitdagingen zijn ongekend, en de oorzaak ligt in de manier waarop de samenleving is georganiseerd.” Er zijn geen snelle oplossingen of kleine aanpassingen aan de status quo die deze crisis kunnen verhelpen.

Fazey onderscheidt drie soorten noodsituaties: manifeste, conceptuele en existentiële. De eerste is operationeel van aard en gaat over de concrete acties die nodig zijn om een specifiek doel te bereiken. De tweede heeft betrekking op denkwijzen en wereldbeelden, terwijl de derde zich uitstrekt tot ons besef van wie we zijn en waarom we bestaan. Met de oude orde die instort en een nieuwe die nog moet ontstaan, bevinden we ons in een periode van grote onzekerheid en existentiële twijfel. Dit sluit naadloos aan bij het thema van de Dies Natalis viering dit jaar over het doel van universiteiten in de 21e eeuw.

Dies lezing: de rol van universiteiten

 

"Het was geweldig om gevraagd te worden om te spreken bij deze bijzondere viering," zegt Fazey. "Ik ben enthousiast over de kans om mijn ideeën te delen en mensen te inspireren om opnieuw over dingen na te denken." Volgens hem is er binnen de academische wereld behoefte aan zelfreflectie. "Universiteiten zijn een belangrijke drijvende kracht geweest achter de fenomenale veranderingen die we de afgelopen 200 jaar hebben gezien. Maar dat betekent ook dat ze medeverantwoordelijk zijn voor deze crisis, zowel direct door technologieën te ontwikkelen die eraan hebben bijgedragen – wapens, vervoersmiddelen, AI, enzovoort – als indirect, simpelweg door deel uit te maken van het proces waaruit onder andere klimaatverandering is voortgekomen."

Verandering is een constante, maar om deze crisis het hoofd te bieden, moeten we transformeren. Om het verschil uit te leggen, grijpt hij terug op zijn studie zoölogie. "Een veelvoorkomend voorbeeld is de transformatie van rups naar vlinder. Wanneer een rups een pop wordt, valt hij uiteen en herverdeelt hij zijn middelen om iets fundamenteel anders te worden, met een andere functie en een ander doel." In dat proces houdt de rups op te bestaan in zijn huidige vorm. Rupsen, echter, kennen – voor zover wij weten – geen existentiële crises.

Cortege in the hall of the Minderbroedersberg building
Hoogleraren in toga komen samen voor het cortège.

Dogmatisch vastgeroest

"Als samenleving zitten we dogmatisch vast in bepaalde manieren van doen. Efficiënter worden binnen hetzelfde paradigma zal niet helpen." Universiteiten kampen logischerwijs met hetzelfde probleem. "We geven de voorkeur aan probleemanalyses boven het aanleren van manieren om daadwerkelijk iets te bereiken. We beschouwen wetenschap als goed wanneer het zijn onderwerp op een afstandelijke, onpartijdige manier benadert. Maar dat voorziet je niet van de vaardigheden of de mindset om verandering teweeg te brengen." Hier verwijst Fazey naar Aristoteles, die naast academische kennis ook praktische kennis en praktische wijsheid benoemt, oftewel de vraag wat het juiste, verstandige om te doen is.

Het is dan ook geen verrassing dat Fazey fan is van het Probleemgestuurd Onderwijs systeem (PGO) van de Universiteit Maastricht. "Het is echt uniek om een instelling te hebben die dat als basis hanteert. Het sluit perfect aan bij de actiegerichte manieren van onderwijs en onderzoek die ik voorsta." Hij verwerpt het idee dat universiteiten slechts onbeduidende dienstverleners zijn die heen en weer worden geslingerd door marktmechanismen. "Een culturele verschuiving kan beginnen op individueel niveau. Kleine veranderingen maken echt uit – zelfs een gesprek of een glimlach kan een groot verschil maken." Daarom pleit hij er ook voor om studenten te leren reflexief te zijn en hun eigen emoties te begrijpen, bijvoorbeeld door therapeutische begeleiding.

Hoewel Fazey geen vaste richtlijnen wil opleggen over de richting en uitkomsten van verandering, vindt hij dat universiteiten deze kans moeten grijpen om te transformeren en hun maatschappelijke rol te heroverwegen. "Het probleem," erkent hij, "is dat niemand echt een mandaat heeft voor radicale transformatie, en dat is erg beangstigend. Traagheid en angst zorgen ervoor dat we bestaande structuren juist willen versterken."

"Het is echt uniek om een instelling te hebben die Probleemgestuurd Onderwijs als basis hanteert. Het sluit perfect aan bij de actiegerichte manieren van onderwijs en onderzoek die ik voorsta."

Ioan Fazey

Transformatie faciliteren

Aangezien transformatie inherent risicovol is, is er zelden veel animo voor. “Mensen zien de oude paradigma’s om hen heen instorten, maar zitten vast in de bestaande systeem- en prikkelstructuren.” Dit betekent dat besluitvormers tot op zekere hoogte begrijpen wat eraan komt, maar zich niet in staat voelen om verandering te bewerkstelligen. In zijn Dies lezing zal Fazey zich richten op hoe transformatie binnen organisaties gefaciliteerd kan worden, welke uitdagingen er zijn en hoe verschillende denkwijzen kunnen bijdragen.

Oorspronkelijk opgeleid als ecoloog en zoöloog, realiseerde Fazey zich dat de traditionele wetenschappelijke benadering grenzen had. “Ik vond niet echt de antwoorden die ik nodig had en besefte dat ecologie in de kern een menselijk vraagstuk is.” Hij schakelde over naar de sociale wetenschappen en onderzocht hoe mensen complexe problemen begrijpen, zoals boeren en medewerkers van Parks and Wildlife in Australië, evenals de rol van ervaringskennis binnen inheemse gemeenschappen in de Zuid-Pacifische regio. Sindsdien werkt hij aan het opbouwen van gemeenschappen van facilitators om verandering binnen diverse gemeenschappen te begeleiden.

Volgens Fazey is het accepteren dat we al midden in een transformatie zitten een belangrijke eerste stap bij het vernieuwen van onze universiteiten. Hoewel het cruciaal is om vastberaden te werken aan verandering, is het ook noodzakelijk om onze gehechtheid aan het huidige paradigma los te laten en het onvermijdelijke te omarmen. “Ja, wat ons te wachten staat is angstaanjagend en mogelijk onaangenaam, maar het is simpelweg een volgend hoofdstuk in de evolutie van onze planeet en het menselijk bewustzijn. Transformatie is de enige weg vooruit.”

Tekst: Florian Raith

Je kunt de Dies Natalis viering en Ioan Fazey’s lezing hier bekijken.

Maastricht University Dies Natalis 2025 event

Lees ook