Is time on our side?
“De Maastrichtse onderzoeksgroep Paleontologie? Ja, die bestaat toch al eeuwen?” Als het aan José Joordens en Leon Claessens ligt, is dat gesprek over tien jaar realiteit. Want zeg nou zelf: waar past een florerende vakgroep die oude sporen bestudeert, van dino’s en dodo’s tot het ontstaan van de mens, beter dan in Maastricht, de plek waar Neandertalers leefden en de ene na de andere mosasaurus uit de grond wordt getrokken? Precies! Beiden hoogleraren sloegen hun eerste piketpaaltjes op de afgelopen Opening Academisch Jaar, waar zwaartekrachtgolven en het ontstaan van het heelal centraal stonden.
Paleontologie en evolutiebiologie waren tot nu toe geen grote wetenschapsgebieden aan de UM. Dat gaat de komende jaren veranderen, zeggen de recent begonnen hoogleraren José Joordens en Leon Claessens. De laatste kwam naar Maastricht na twintig jaar dinosaurus- en dodo-onderzoek in Amerika. Zijn brede ervaring met liberal arts & sciences maakte hem de ideale kandidaat voor het decanaat van het Maastricht Science Programme.
En andersom was Maastricht voor hem de ideale plek, dat kan hij niet vaak genoeg zeggen. “Er is eigenlijk geen betere voedingsbodem voor dit onderzoek en onderwijs. Enerzijds omdat je letterlijk met je voeten op het einde van het Krijt tijdperk staat, Maastrichtien genaamd. Uit de hele wereld komen mensen naar hier om dat tijdperk, waarin wereldwijd de dinosauriërs uitstierven, en de mosasaurus te bestuderen. Het Natuurhistorisch Museum is ook een geweldige bron voor onderwijs en onderzoek.” En anderzijds zijn beide hoogleraren onder de indruk van de jonge, dynamische sfeer binnen de jongste universiteit van Nederland. Joordens: “Dit is echt uniek; die ruimte om onderwijs en onderzoek vorm te geven.”
Een fascinerende wereld
En zo keren de twee terug naar hun Limburgse roots. Joordens voor één dag in de week en Claessens fulltime. Ze staan te popelen om studenten mee te nemen in hun fascinerende wereld. Joordens: “Mijn belangrijkste onderzoeksvraag is: hoe zijn wij mens geworden? Waarom is homo erectus, die ontstond in Afrika, zo’n wereldreiziger geworden? Welke invloed had het klimaat? Maar ook de seksuele evolutie wil ik met studenten gaan onderzoeken: waarom kiest een vrouwtje een bepaald mannetje? Dat is voor de mens nog een onderbelichte vraag.” In Indonesië werkt ze met behulp van een Vidi-beurs op de plek waar ook de Limburger Eugène Dubois rond 1890 botten van prehistorische mensen opgroef. Dat leidde tot een enorme groei van de kennis over menselijke evolutie.
José Joordens bezet sinds april de ‘Naturalis Dubois Chair in Hominin Paleoecology and Evolution’ aan de UM. Na een carrière als zeebioloog switchte ze rond de eeuwwisseling naar de geologie. In 2011 promoveerde ze aan de VU, waar ze daarna ook werkte, net als aan de Universiteit Leiden en nu bij Naturalis. De bijzondere leerstoel brengt haar één dag per week naar Maastricht.
Leon Claessens is sinds januari aan de UM verbonden als hoogleraar Paleontologie en Evolutie en dean van het Maastricht Science Programme. Na de studie Geologie in Utrecht vertrok hij naar de Verenigde Staten, waar hij in 2005 promoveerde aan Harvard. De afgelopen dertien jaar werkte hij aan het College of the Holy Cross, een liberal arts college in Massachusetts.
Joordens trad letterlijk en figuurlijk in zijn voetsporen, met een Nature-publicatie in 2014, over een schelp die Dubois opgroef op Java. De inscriptie erop moest door homo erectus gemaakt zijn, concludeerde ze na uitvoerig onderzoek. Waarmee het heersende idee overboord kon dat ‘we’ 75.000 jaar geleden begonnen te tekenen: dat kon een andere mensensoort 500.000 jaar geleden al. Claessens’ onderzoek naar de dodo bracht een vergelijkbare ‘paradigma-shift’ teweeg. Van de in de zeventiende eeuw uitgestorven vogel bestaat vreemd genoeg maar één compleet skelet. Claessens leidde de internationale studie die aan de hand van dat skelet het beeld kon bijstellen dat tot dan toe van de dodo bestond. Het was geen slome, domme dikzak, maar een goed aangepaste, slimme loopvogel.
De dodo als case-studie
Claessens doet nog steeds onderzoek op Mauritius, waar de dodo leefde voordat (Nederlandse) ontdekkingsreizigers voet aan wal zetten. “Ik wil door mijn onderzoek nog beter begrijpen hoe de dodo functioneerde. Hoe kon het dier zo groot worden? Wat gebeurde er precies na de komst van de mens, waarna deze eilandsoort zo snel uitstierf?” Hij ziet de dodo ook als een ‘case-studie’, die wellicht iets kan betekenen voor diersoorten die tegenwoordig bedreigd worden met uitsterven. “Het is makkelijk om te denken dat je bij paleontologie alleen met oude dingen bezig bent, maar eigenlijk biedt het een blik op de toekomst.” Hij vergelijkt het met een studie politicologie: “Zonder kennis van het verleden en de context, ben je op een bepaalde manier blind als je probeert te extrapoleren.”
Joordens herkent het helemaal. “We zitten allemaal nog vol met de sporen van de evolutie, zowel lichamelijk als geestelijk. Als je begrijpt wat er in onze geschiedenis gebeurde, kun je daar beter mee omgaan. Ik wil daarom ook graag samenwerken met de Maastrichtse medische faculteit. Veel medische problemen komen voort uit het feit dat we niet meer bewegen, eten en leven zoals het ooit bedoeld was.”
Blik op de toekomst
Als we het dan toch over de toekomst hebben: hoe kijken de paleontologen naar de huidige ‘klimaatcrisis’? Claessens: “Verandering is normaal en uitsterven ook. Het gaat momenteel een beetje snel, maar daar lig ik niet wakker van, want dat helpt niks. Ik vergaar liever nieuwe inzichten via onderzoek.” “Het uitsterven van de mensheid is voor mij een heel reëel perspectief”, zegt Joordens monter. Claessens: “Evolutie is niet als met een iPhone: dat het zogenaamd alsmaar beter wordt. Domme pech is ook een grote factor.” Joordens: “Precies! De dinosaurus was een succesvol dier, maar op een dag kwam er een komeet uit de hemel. Dan houdt het op en begint ander leven aan een nieuwe opmars. Dat is de aarde. Het is niet zeker dat wij als soort zo geweldig zijn, dat we overal een oplossing voor kunnen verzinnen. Misschien wel. Maar je moet jezelf plaatsen in het grote geheel en in de tijd.”
- in Featured
- in Human interest
- in Researchers
- in Students