Ouderen die lijden aan een chronische ziekte komen in Nederland regelmatig bij zorgverleners over de vloer. “Maar er is ook een groep ouderen die pas in aanraking komt met gezondheidszorg als ze een keer vallen en iets breken”, weet Jos Schols. “Dat is een teken van sarcopenie.” Annemie Schols vult aan: “We weten uit allerlei onderzoek inmiddels dat als mensen immobiel worden of, niet meer genoeg bewegen, dat een slecht teken is voor hun gezondheid in de toekomst. Dat heeft meerdere oorzaken en die kun je niet allemaal aanpakken, maar het verlies van spiermassa is een oorzaak die je wel kunt aanpakken.”

Gedragsverandering
En dat is precies wat de internationale Sprintt-studie, gefinancierd door IMI, het Europese Innovative Medicines Initiatief, gaat proberen aan te tonen. Verspreid over acht Europese landen (Nederland, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Spanje, Italië, Tsjechië en Finland) worden 1500 ouderen in een wetenschappelijke studie opgenomen waarna ze twee jaar lang een bepaalde interventie gaan volgen. In Nederland, oftewel Zuid-Limburg, moeten het er ruim honderd worden, verdeeld over twee groepen. De ene groep komt een maal per maand met enkele ouderen bij elkaar onder begeleiding van een deskundig team om samen te praten en te leren over een gezonde leefstijl. De andere groep krijgt daarnaast ook bewegingsoefeningen aangereikt en persoonlijk voedingsadvies. Jos Schols: “Eigenlijk willen we deze doelgroep leren om verspreid over de week tweeënhalf uur te lopen. Dat klinkt simpel, maar iedereen weet hoe moeilijk gedragsveranderingen te bewerkstelligen zijn, ook bij gezonde jonge mensen.”

Voeding op maat
Annemie Schols: “Gecombineerd met voeding op maat, iets waar we in Maastricht veel over weten inmiddels, verwachten we dat meer bewegen het spierverlies kan stoppen of zelfs verminderen. Het mooie van dit project vind ik dat het draait om een risicogroep die kwetsbaar is maar nog wel zelfstandig woont, bij wie je probeert via relatief eenvoudige interventies achteruitgang te voorkomen.” Haar broer vult aan: “Vroeger dachten we: ‘Kwetsbare ouderen moeten vooral vertroeteld worden; tender loving care, vooral bijdragend aan zoveel mogelijk happy aging’. Dat vind ik ook, maar dat geldt vooral voor het laatste levensjaar in het verpleeghuis. Tegenwoordig draait alles om ‘healty aging’; gezond ouder worden. We willen dat mensen actief zijn, cognitief bijblijven, meedoen met de samenleving. Met deze studie willen we mensen actief proberen te houden en aantonen dat je ze nog een ander leefpatroon kunt aanleren.”

Blijf in beweging
De boodschap van het onderzoeksteam onder leiding van het duo Schols is: accepteer de gezondheidsachteruitgang niet, blijf in beweging. En ze hopen dat die houding gaat beklijven. Jos Schols: “Het heeft natuurlijk geen zin als ouderen na twee jaar weer neerploffen achter de geraniums. Daarom is die twee jaar zo belangrijk.” Zijn zus: “Door mensen zo lang te volgen, worden de effecten groter. Voor dit type interventies is het van cruciaal belang dat we overgaan op langere termijn-studies. We werken met groepjes omdat mensen het doorgaans fijn vinden zo’n traject samen te doen. Maar niet iedereen is een groepsdier, dus het kan ook individueel. In ieder geval organiseren we het laagdrempelig voor de ouderen, om de kans te vergroten dat ze het volhouden. Dat is uiteindelijk ook een belangrijke onderzoeksvraag voor ons: hoe zorg je ervoor dat de mensen twee jaar meedoen? Want dat de interventie effectief is als ze dat doen, daar zijn we bijna zeker van.” Jos Schols: “We houden ook bij hoeveel en hoe vaak de proefpersonen gebruikmaken van zorgvoorzieningen, zodat we dat straks ook kunnen vergelijken. Als je kunt aantonen dat zo’n interventie minder kost dan de zorg die inactieve ouderen gebruiken, kun je je in de toekomst misschien verzekeren voor persoonlijke counseling om actief oud te worden.” De expertise van de hoogleraren Schols (ouderenzorg en chronische ziekten) komt perfect samen in deze eerste langdurige studie voor deze doelgroep. Annemie Schols: “In dit project heb je beide inzichten nodig, dus ik vind het heel leuk dat wij samen die kar trekken met een deskundig multidisciplinair team van zeer betrokken medewerkers.”
 

Wat is sarcopenie?
Sarcopenie is het verlies aan spiermassa dat geleidelijk optreedt met het ouder worden, bij de ene ouder sneller dan bij de ander. De oorzaak ligt waarschijnlijk in ontregelingen in de stofwisseling, door bijvoorbeeld ongezonde gewoontes, voeding, inactiviteit, roken, soms in combinatie met bijvoorbeeld een chronische ziekte. Soms zijn de spieren dusdanig verslapt dat functionele beperkingen optreden. Het is een bekend fenomeen bij ouderen, maar bij chronische ziekten zoals bijvoorbeeld COPD lijkt het versneld op te treden.

Wie kan er meedoen?
70-plussers die vermoeden dat hun spierkracht achteruitgaat of merken dat ze lichamelijk slechter functioneren en die niet in een verpleeghuis wonen, kunnen zich melden bij het onderzoeksteam via Coby van de Bool, tel. 043-3881324 of mail coby.vandebool@maastrichtuniversity.nl) Belangrijk is dat ze gemotiveerd zijn om twee jaar mee te werken aan het onderzoek (een maal per maand naar een bijeenkomst bij hen in de buurt gaan, thuis eventueel oefenen en vier keer per jaar naar het Maastrichtse ziekenhuis voor metingen). Na een telefonische intake worden ze uitgenodigd voor een onderzoek in Maastricht, waarbij hun lichaamssamenstelling (spieren, vet, botdichtheid) wordt vastgesteld. Hieruit blijkt of ze kampen met sarcopenie. Daarna kunnen ze worden “geïncludeerd” in de studie.

Paspoort Jos Schols
Prof. dr. Jos Schols (1957) is hoogleraar Ouderengeneeskunde aan de Universiteit Maastricht sinds 2007. Daarnaast is hij werkzaam als adviseur van de RvB van Envida, een zorgorganisatie voor met name chronisch zieken en ouderen in Maastricht-Heuvelland. Hij onderzoekt hoofdzakelijk veel voorkomende zorgproblemen bij verpleeghuispatiënten, zoals ondervoeding, vallen en doorligwonden en houdt zich ook bezig met het onderwerp kwetsbaarheid bij ouderen en geriatrische revalidatie. Hij werkte in het verleden ruim vijftien jaar als verpleeghuisarts. Zijn onderzoek is ondergebracht bij CAPHRI, de Maastrichtse School for Public Health and Primary Care.

Paspoort Annemie Schols
Prof. dr. Annemie Schols (1961) is hoogleraar Voeding en Metabolisme bij Chronische Ziekten aan de UM sinds 2004. Sinds 2006 is ze bovendien wetenschappelijk directeur van NUTRIM, de Maastrichtse School of Nutrition and Translational Research in Metabolism. Haar onderzoek richt zich op longziekten waaronder COPD en longkanker. Ze werd voor haar onderzoek in 2014 onderscheiden door de European Society for Clinical Nutrition and Metabolism en ontving in 2015 de eerste COPD GOLD medal, van de European Respiratory Society (ERS), mede omdat ze verschillende disciplines weet te verbinden en zo de zorg voor deze patiënten daadwerkelijk weet te verbeteren.