Natuurlijk sprong Raf de Bont een gat in de lucht toen eind februari de beschikking van de NWO op de mat viel. “Een Vici is zeldzaam”, zegt hij in zijn krappe, overvolle werkkamer onder de dakspanten van Fasos-gebouw in hartje Maastricht. “Ongeveer één op de tien aanvragen wordt toegekend. Mooi voor de UM, zeker voor deze nog vrij jonge faculteit. We zijn er allemaal blij mee.”

Onderzoeken

Vooral mooi ook voor Raf de Bont zelf. “Nu besteed ik een groot deel van mijn tijd aan lesgeven”, zegt de in Turnhout geboren wetenschapper die in Leuven geschiedenis studeerde en dit bekroonde met een doctoraal. “Dat doe ik graag, maar onderzoeken is toch wel mijn tweede natuur. Daarvoor krijg ik nu veel ruimte. Zeker historisch onderzoek betekent veelvuldig archieven doorspitten, lezen en interviewen. Ook op locaties in het buitenland. Ik verheug me erg op de komende jaren.”
Het was niet de eerste keer dat Raf de Bont een subsidie scoorde. In 2012, één jaar na zijn indiensttreding bij de UM, sleepte hij een Vidi in de wacht voor een historisch onderzoek naar de rol van wetenschap in internationale natuurbescherming in de 20e eeuw. “Ik heb onderzocht hoe bescherming van natuurgebieden en vooral de fauna in de vorige eeuw vorm heeft gekregen. Hoe zijn reservaten ontstaan? Waarom zijn bepaalde diersoorten beschermd en andere niet? Wat was de rol van wetenschappers daarin? Wat was de invloed van politiek, van kolonialisme, van internationale organisaties? Er vonden de afgelopen eeuw heftige discussies plaats over de vraag welke natuur moest worden beschermd en hoe dat dan het best zou gebeuren. Die disputen heb ik bekeken. Kort samengevat hebben we de geschiedenis geschetst van de mondiale natuurbescherming vanaf haar ontstaan zo rond 1920. Die geschiedenis is belangrijk omdat ze door leeft in de manier waarop we nu met de natuur omgaan.”

Wetenschap

Het nieuwe Vici-project vloeit eigenlijk voort uit het eerste onderzoek. “In feite wel ja. Ik raakte onder meer geïntrigeerd door de vraag hoe dieren betrokken raakten in het globaliseringsproces. Hoe krijgt die globalisering vorm in de werking van dierentuinen en reservaten? Of in programma’s om uitgestorven soorten weer terug te brengen? Hoe zijn de dieren verhandeld en verplaatst? Welke rol heeft de wetenschap daarin gespeeld? Hoe zijn de processen gemanaged? Want het is nog niet zo eenvoudig om dierenverplaatsingen te sturen in een wereld met grenzen, politieke tegenstellingen, en andere praktische obstakels.”

Omvangrijk

Een omvangrijke onderzoeksopdracht tekende zich af, reden voor Raf de Bont om een uitgebreide Vici-aanvraag neer te leggen bij NWO onder de projecttitel Moving Animals. Compleet uitgewerkt met concrete onderzoeksgebieden, tal van voorbeelden en een vertaling naar maatschappelijke relevantie. Kort samengevat spitst Moving Animals zich toe op vier hoofditems. “Met onder de streep een beeld van de verplaatsingen van dieren. Zo kijken we naar de zogenoemde invasies. Dieren die vanuit een ander land of continent ergens terecht komen, al dan niet met hulp van de mens. Voorbeelden zijn er genoeg. Zo is ooit de Victoriabaars uitgezet in het Victoriameer in Afrika. Met verstrekkende gevolgen. De baars vrat alle andere vis op. Ecologen zien dat als een groot probleem. Maar tot op de dag van vandaag is Victoriabaars ook een belangrijk exportproduct met economische impact. Nog een voorbeeld: de introductie van de mangoeste op de Caraïben. Bedoeld als natuurlijke vijand van schadelijke ratten. Het werkte niet. De ratten bleken zich uitstekend te verdedigen en nu zijn er twee dominante diersoorten daar: de rat en de mangoeste. Nog eentje? De Canadese gans. Tot de 17e eeuw onbekend in Nederland, nu massaal aanwezig. Misschien wel te massaal, daar gaan wij niet over. Wij zetten de feiten in historisch perspectief.”

Verdwenen

Tweede aandachtsveld: het herintroduceren van verdwenen diersoorten. Raf de Bont noemt de Europese bizon, ofwel de wisent. Bijna uitgestorven na de Eerste Wereldoorlog, nu zeker in Oost-Europa terug volop present. Net als het Przewalskipaard dat in Mongolië was uitgestorven, maar intussen opnieuw is uitgezet. Succesverhalen, maar dat geldt zeker niet voor alle programma’s. “Zo wil het maar niet lukken om Sumatraanse neushoorns in gevangenschap te fokken om ze vervolgens uit te zetten. Wij bestuderen de rol van de wetenschappers, beleidsmakers en natuurbeschermers in dat soort projecten.”
Dat doet Moving Animals ook in het derde onderzoeksgebied: migratie. “De wereld verandert en dat heeft impact op bijvoorbeeld trekvogels. Vroeger trokken ooievaars naar Afrika om te overwinteren. Nu strijken ze steeds vaker neer in Spanje en Portugal, omdat er voedsel is op de vuilnisbelten. Recent werden open vuilnisbelten echter door EU-wetgeving verboden. Er ontstaat nu een discussie tussen ornithologen en beleidsmakers of we ooievaars moeten helpen door vuilnisbelten toch open te houden. Of is dat net onnatuurlijk? De discussie over hoe we met dierenmigraties moeten omgaan speelt ook bij andere vraagstukken. Ecoducten zodat dieren veilig van a naar b kunnen. Zijn die nuttig? De wolf zou in dit verband ook een mooi item zijn, maar dat vraagstuk gaat historisch gezien niet ver genoeg terug voor ons.”

Dierentuinen

Vierde onderzoekslijn: de dierentuinen. “Welke rol hebben de zoo’s gespeeld in de verplaatsing van dieren? Wat is nu de functie? En wat is daarbij de impact van een veranderende wetenschap? In ieder geval is er toenemende wetgeving over hoe een dierentuin gerund moet worden. En er is een nieuwe tak van wetenschap ontstaan: zoo biology. Hoe kun je dieren in gevangenschap het best houden en kweken?”

Discussies

Moving Animals gaat uiteindelijk over de veranderende relatie van de mens met de natuur. “Je ziet de cultuur- en denkveranderingen over de eeuwen terug in de manier hoe we met dieren omgaan. Nederlandse natuurbeschermers hadden een eeuw geleden weinig op met de wildernis, en de wilde dieren die daar symbool voor staan. Ideaal was een heidelandschap bijvoorbeeld met schapen of een vengebied. In de Oostvaardersplassen zie je een heel ander ideaalbeeld van ‘nieuwe wildernis’. Hier worden dan grote grazers uitgezet, maar meteen ontstaan dan discussies over de vraag of die bijgevoerd moeten worden of afgeschoten. Hier botsen ecologen en dierenrechtenactivisten.”
Het onderzoeksproject Moving Animals vergt vijf jaar en start na het zomerreces.  Momenteel worden twee aio’s en een postdoc geworven die de vier onderzoeksgebieden bestrijken. Aan het einde van de rit volgen twee promoties en worden de bevindingen vastgelegd in een publicatie.

Maatschappelijk

Raf de Bont fungeert als begeleider en wil afsluiten met een boek. “Maatschappelijke relevantie is één van de eisen van NWO”, zegt hij. “En we willen tijdens het project zeker in dialoog gaan met beleidsmakers, natuurorganisaties en wetenschappers die zich vandaag met dierenbewegingen bezighouden. De historische context is een factor die nogal eens vergeten wordt. Het kan echter heel nuttig zijn als je weet waarom ooit beslissingen genomen werden en wat de historische wortels van de huidige ideeën zijn. Behalve de publicaties en promoties zetten we seminars en lezingen op touw en werken we samen met Naturalis in Leiden. We koppelen regelmatig terug met het publiek.”