Hoe beschrijf je hoe iets aanvoelt

Haar onderzoek brengt herinneringen naar boven aan haar eigen medische opleiding in Tasmanië, waar ze vandaan komt. ‘Ik ben mateloos geïnteresseerd in het leerproces, en tijdens ons veldwerk moest ik regelmatig terugdenken aan hoe ik zelf de medische kant van het menselijk lichaam heb ontdekt.’ Harris vergelijkt het medisch leerproces met het uitoefenen van een ambacht. Zelf zit ze bijvoorbeeld op een breiclub bij haar in de buurt: ‘Het is heel lastig om processen of handelingen uit te leggen die voor jou heel vanzelfsprekend zijn. Je beseft dan dat kennis niet per definitie verbaal of visueel is opgeslagen, maar zich ook openbaart door te doen, bijvoorbeeld breien of iemands milt bevoelen.’

Als je arts wilt worden, moet je leren rekening te houden met deze zintuiglijke ervaringen en ze nauwkeurig weten te beschrijven aan de hand van een nieuw vocabulaire: ‘Het lijkt een beetje op wijnproeven: hoe meer woorden je leert om de geuren en smaken te beschrijven, hoe genuanceerder en nauwkeuriger je een bepaalde wijn kunt ervaren. Dus hoe meer woorden artsen tot hun beschikking hebben om een geluid te beschrijven, hoe meer ze zullen horen als ze een stethoscoop gebruiken. Een borborygme is bijvoorbeeld het geluid van een rammelende maag en klinkt een beetje als water dat door een afvoerputje loopt.’

Oefenen zonder patiënt

Er was ooit een tijd waarin de medicijnenstudie voor een deel praktijk was: studenten leerden door toe te kijken bij het werk van een ervaren arts. Dit aspect is in de loop der tijd steeds meer ondergeschikt geraakt aan het doceren van theoretische kennis, want die is veel eenvoudiger te standaardiseren en je kunt veel makkelijker testen of iemand de stof beheerst. En praktijkopdrachten via simulatie zijn gemakkelijker te vergelijken en eerlijker te beoordelen. Als je studenten op patiënten wilt laten oefenen, heb je met juridische en ethische kwesties te maken en patiënten worden vanwege de hoge kosten steeds sneller uit het ziekenhuis ontslagen. Hoe kun je deze vaardigheden dan op de campus doceren, zonder patiënten erbij?

Het onderzoek van Harris ’team richt zich op verschillende aspecten van het lesgeven op drie verschillende locaties: Ghana, Hongarije en Nederland. Zelf onderzoekt ze de rol van oude en nieuwe technologie binnen de medische opleiding in Maastricht, die volgens haar tot de beste ter wereld hoort. Ze is met name geïnteresseerd in  het haptisch onderwijs: ‘Ik kijk naar de zintuiglijke aspecten van diagnostiek en hoe deze worden beïnvloed door een technologie als computersimulatie.’

De Universiteit Maastricht maakt veel gebruik van het Skills Lab, waar geavanceerde simulaties slechts een van de verschillende oefentechnieken uitmaken. ‘Het is ongekend hoe creatief men hier is in het gebruik van zelfgemaakte hulpmiddelen om vaardigheden aan te leren die je met woorden of grafieken niet kunt uitleggen.’ Dat varieert van een gebreide baarmoeder tot een gordijn dat je dichttrekt om het geluid van een hartruis na te bootsen, of het gebruik van je eigen handen om een lichaamsdeel te vormen. ‘Onze studenten oefenen ook op elkaar en zo ervaren ze ook meteen hoe het voelt om zelf patiënt te zijn.’ Het gaat niet alleen om handvaardigheden, maar ook om haptische technieken die de studenten helpen zich een betere voorstelling te maken van wat er in het lichaam van patiënten gebeurt, waardoor ze beter diagnoses kunnen stellen.

Harris en haar team hebben al ontdekt dat lesmethodes worden beïnvloed door de omgeving. In Ghana ontwikkelen de medische faculteiten hun eigen lesmateriaal en diagnostiek cultuur omdat de wifi te onbetrouwbaar is om Amerikaanse video’s te kunnen streamen. En in Hongarije zijn de docenten voor slow learning en laten hun studenten dus organen en weefsels van het bord natekenen, laag voor laag. Volgens de theorie van Harris zijn deze lesmethoden medebepalend voor wat voor soort arts de studenten worden.

Een andere invalshoek

De resultaten van het project zullen verder gaan dan alleen het beschrijven van een cultuur van een medische opleiding: ‘De antropologie interpreteert en stelt vragen die normaal niet worden gesteld. Over de status quo en over het daadwerkelijke of potentiële effect van innovaties. We bieden mensen een net iets ander perspectief, zodat ze vanuit een andere invalshoek gaan kijken naar wat ze doen en hoe ze denken.’

Technologie is onlosmakelijk verbonden met ons leven en hoe we naar de wereld kijken, maar tegelijkertijd is het in veel opzichten nog een onbekende factor. ‘Making Clinical Sense’ onderzoekt ook in welke mate de ongekende vooruitgang die in gesimuleerde omgevingen is geboekt van invloed is op het aanleren van diagnostische vaardigheden. Harris denkt dat inzicht in hoe diagnostiek wordt onderwezen en aangeleerd ook een positieve bijdrage kan leveren op het gebied van automatisch leren (machine learning).

En daarom blijft ze als antropoloog onderzoek doen in haar voormalige vakgebied. Ze ziet het wisselen van vakgebied als een natuurlijke stap: ‘Zonder mijn achtergrond in de geneeskunde zou ik nooit antropologisch onderzoek als dit kunnen doen. Voor mijn moeder was het makkelijker om aan mensen uit te leggen wat voor werk ik deed toen ik arts was,’ moet ze bekennen. Maar die tijd ligt achter haar. ‘Als iemand in een vliegtuig om een arts vraagt, kan ik niet meer in actie komen, maar ik zou de situatie wel kritisch kunnen analyseren...’

Fotografie: Arjen Schmitz