Het gouden moment
Afgelopen juni hield Marjolein Smidt haar oratie naar aanleiding van haar benoeming tot hoogleraar in 2020. De leerstoel die zij bekleedt is: Oncologische chirurgie en mamma chirurgie (borstchirurgie) in het bijzonder. Het onderzoek dat ze doet is echter breder dan dat. Ze houdt zich ook bezig met darmkanker door onderzoek naar microbioom1, bijvoorbeeld door te kijken naar hoe het microbioom van invloed is op de klachten die patiënten krijgen van chemotherapie en hoe dat de effectiviteit van de behandeling beïnvloedt. De titel van Smidts oratie luidt “Even goed met minder”. Hiermee verwoordt ze wat haar drijft als oncologisch chirurg: kunnen we door minder te doen in behandeling, onderzoek en zorg het voor de patiënt minstens even goed doen? Aandacht voor leefstijl is voor Smidt ook essentieel. “Dat er een connectie is tussen leefstijl en kanker… daar kunnen we gewoon niet meer omheen”.
Wat kun je zeggen over de relatie tussen leefstijl en borstkanker?
Marjolein Smidt: “In de covidtijd - toen er veel congressen online waren en je de sessies ervan dus makkelijk kon terugkijken – werd mij duidelijker dan ooit dat er een sterke relatie is tussen het ontstaan van borstkanker en leefstijl. Op een conferentie heb ik vervolgens van ál die bijdragen een samenvatting gegeven. Wanneer je al die verhalen bij elkaar ziet, besef je pas goed hoe schokkend het eigenlijk is dat we van alles doen om borstkanker beter te behandelen maar dat we te weinig bezig zijn geweest met de rol van leefstijl. Als je uitsluitend kijkt naar borstkanker dan is het overgewicht van alle leefstijlfactoren het belangrijkst. In het algemeen is overgewicht gerelateerd aan meer dan 200 ziekten en volgens de WHO was in 2005 al meer dan 50% van alle ziekten leefstijl gerelateerd. Dit geeft een enorme belasting van de zorg”.
Er komt nu ook een leefstijlrichtlijn voor borstkanker.
“Omdat leefstijl zo belangrijk is, pakken we dit vanuit de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde op. Daarnaast hebben we, met een grote groep, een richtlijn geschreven voor Nederland - en ook een voor Europa - waarin we onder meer stellen dat leefstijl bespreekbaar moet worden gemaakt. Die richtlijn ligt nu ter beoordeling. Het zijn kleine maar belangrijke stappen die we zetten. Leefstijl is niet alleen vooraf een risicofactor, je ziet ook dat mensen met een minder goede leefstijl achteraf een slechtere overleving hebben. De richtlijn – waarin staat uitgelegd wat de risico’s zijn van onder meer voeding, roken en alcohol - verlangt van ons als artsen dat we die risico’s in het gesprek met de patiënt bespreekbaar maken. Het goede daarvan is dat we de patiënt zelf de kans geven iets te doen. Het is echt belangrijk dat de richtlijn er komt. Ik vind eigenlijk dat als je die dingen niet zegt je in gebreke blijft. Overigens moet je dan op de poli wel tijd hebben het te bespreken.”
Marjolein Smidt studeerde geneeskunde in Maastricht en volgde haar opleiding tot chirurg bij Radboudumc in Nijmegen. Momenteel is ze als hoogleraar chirurgische oncologie verbonden aan Universiteit Maastricht en als oncologisch chirurg verbonden aan het Maastricht UMC+ Comprehensive Cancer Center. Naast zorg en onderzoek in borstkanker houdt Marjolein Smidt zich ook bezig met darmkanker. Ze geeft tevens onderwijs aan onder meer artsen die in opleiding zijn tot chirurg. Smidt besteedt in haar werk nadrukkelijk aandacht aan de rol van leefstijl en preventie in relatie tot kanker.
“Dat er een connectie is tussen leefstijl en kanker… daar kunnen we gewoon niet meer omheen”.
Lukt het om dit bespreekbaar te maken?
“We hebben twee studenten een groep patiënten laten bellen na het poligesprek om ze te vragen: ‘leefstijl is benoemd in het gesprek. Wat vond u daarvan en wat hebt u ermee gedaan?’. Wat blijkt? De meeste mensen vonden dat alleen maar goed en hebben er in hun dagelijkse patroon iets mee gedaan. Artsen ervaren het zelf misschien wel als een hindernis maar de patiënten vonden het helemaal niet gek. Die zeiden: ‘dan drink ik die glazen alcohol niet’ of ‘dan ga ik meer bewegen’. Natuurlijk zijn er ook mensen die er niks mee doen, maar opvallend vaak werd er goed op gereageerd. Dat vind ik heel hoopvol. Het polibezoek is echt het gouden moment om dit soort belangrijke dingen te bespreken. Het is dé kans die we als artsen hebben. Die moeten we benutten.
Weet je wat het is? Stoppen met roken is echt heel lastig. Stoppen met alcohol ook en hetzelfde geldt voor het omgooien van je eetpatroon. Liesbeth van Rossum Hoogleraar obesitas en internist-endocrinoloog aan Erasmus MC zegt dat bij een bepaalde hoeveelheid overgewicht je hongergevoel stuk raakt. Het beste is het om te voorkomen dat mensen overgewicht krijgen. Maar ja,we leven in een obesogene wereld: een wereld die continu verleidt tot eten. Neem het feit dat 80% van het eten in de supermarkt niet gezond is, zoals recent in het NRC te lezen was2. Dat kan gewoon niet! Daar moet de overheid maatregelen tegen nemen. Leefstijl veroorzaakt zo veel ellende. We kunnen geen tijd verloren laten gaan. Zeker als je bedenkt dat de effecten van primaire preventie3 niet morgen al merkbaar zijn en de zorg nú al dreigt spaak te lopen.”
Wat zijn verder ontwikkelingen in jouw vakgebied die we in de gaten moeten houden?
“Op het vlak van onderzoek naar microbioom gaat veel gebeuren. Daarbij gaat het ondermeer over wat je eet en hoe dat je darmbacteriën beïnvloedt. Driekwart van het DNA dat je bij je draagt is niet van jou, maar het speelt wel een rol in alle werkprocessen in je lichaam. Er is al een mooie studie bij melanomen, waarbij mensen die niet op een bepaalde behandeling reageren een poeptransplantatie4 kregen van mensen die wel op die behandeling reageerden. Dan zie je dat een deel van de groep alsnog gaat reageren. Dat zijn echt heel goede en veelbelovende uitslagen. Hoe je microbioom in elkaar zit, is echt bepalend.”
Waar ben je nou het meest trots op, wat je doet allemaal?
“Misschien wel het mooiste vind ik het om studenten en PhD’ers die onderzoek doen te begeleiden. Ik vind het geweldig om te zien dat zij ook geïnfecteerd raken met die nieuwsgierigheid en zelfs daarna vaak door gaan met onderzoek doen.” Marjolein wijst naar een groepsportret op haar kamer. “Daarop staan de meeste onderzoekers van nu. Ieder zoekt zijn eigen pad op: onderzoek over beeldvorming, over borstkankerbehandeling, radiotherapie en ander kankeronderzoek dan dat naar borstkanker. Door het samen te doen, komen we verder.”
Als je morgen in jouw werkgebied iets kon veranderen, wat zou dat zijn?
“Wat ik echt heel graag zou veranderen is ervoor zorgen dat er bij de jeugd tot en met 18 veel meer aandacht is voor leefstijl dan dat er nu is. Er is een Finse stad (Seinarjoki) die dat met veel effect heeft opgepakt. Waar het over gaat is dat de jeugd weer meer gaat bewegen, minder stilzitten in de klas, schoolpleinen aantrekkelijker maken en gezonder eten. Het is misschien paternalistisch om dat zo voor mensen te besluiten maar als je brein nog niet helemaal volgroeid is en je hebt zelf niet de omstandigheden om de juiste keuzes te maken dan moeten we dat als volwassenen en als overheid gaan veilig stellen. De gevolgen en kosten op lange termijn zijn zo groot voor de hele maatschappij. We kunnen dat niet dragen en betalen.”
Zou je niet het liefst al je tijd spenderen aan leefstijl?
“Zeker niet! Door de connectie met mijn werk wordt mijn boodschap alleen maar beter. Bovendien vind ik mijn klinische werk heel leuk. Maar er moet wel veel gebeuren. Een collega zei pas - toen ik me kwaad maakte over de opmars van de elektrische fiets: ‘je wilt terug in de tijd’. Dan denk ik: blijkbaar waren sommige dingen toen gewoon beter. Het is helemaal niet erg om te bedenken dat bepaalde dingen vroeger beter waren. Het lastige is dat mensen het gevoel krijgen dat er iets wordt afgepakt. Ik moet dan denken aan het lied Over de muur van Klein Orkest. Vrij vertaald zeggen ze: ‘wat is nou vrijheid waard als je er niks mee kan’. In ons geval: ‘wat is nou het recht op ongezond leven waard als je ziek eindigt en we je dan niks aan zorg te bieden hebben, door overbelasting van de zorg en te weinig personeel’. Hoe eerlijk is dat?”
Tot slot, stel dat de supermarkten hun aanbod gezonder maken. Wat zou je dan echt missen?
Lachend: “Ok, ik zou de paprikaribbelchips missen.Maar ok, so be it”.
1 Wat is microbioom? Het microbioom is de unieke set van (biljoenen) bacteriën die ieder mens in zijn darmen heeft. Deze wordt verder gevormd door de virussen, schimmels en gisten die in de darmen aanwezig zijn. Dit geheel kan wel 1,5 kilo wegen. Het microbioom is deels gevormd op basis van genen, omgeving, leeftijd en medicijngebruik maar hoe iemand leeft (mate van bewegen, slapen, eten en ontspanning) heeft ook invloed op het microbioom. Voeding is daarin de meest bepalende factor. Er wordt steeds meer bekend over de rol die microbioom speelt in het ontwikkelen en voorkomen en over de effectiviteit van kankerbehandelingen.
2 https://www.nrc.nl/nieuws/2023/08/06/je-mag-ongezond-leven-maar-het-moet-je-niet-worden-opgedrongen
3 Bij het begrip primaire preventie gaat het erom gezondheidsproblemen te voorkómen door de oorzaken ervan tegen te gaan.
4 Bij mensen met een verstoord microbioom kun je bacteriën uit de poep van een donor toedienen om het microbioom te helpen bij herstel.
Lees ook
-
Het DRIVE RM-consortium, met UM-hoogleraar Clemens van Blitterswijk als mede-aanvrager, ontvangt 37,5 miljoen euro binnen het prestigieuze SUMMIT-programma van NWO. De SUMMIT-beurs erkent samenwerking van wereldklasse, die hiermee verder versterkt kan worden.
-
Overweeg je de masteropleiding Epidemiologie aan de Universiteit Maastricht te volgen? Als student volg je een breed eenjarig programma dat continu streeft naar verbetering. Na het behalen van je diploma kun je je certificeren als Epidemioloog A en na het behalen van een PhD in Epidemiology bij de...
-
Wetenschappers van het MERLN-instituut van Universiteit Maastricht en van het Maastricht UMC+ zijn erin geslaagd om een embryostructuur van een menselijke eeneiige tweeling te kweken uit louter stamcellen, zonder een eicel of spermacel te gebruiken. Dankzij deze kweek zien wetenschappers nu voor het...
