Grootste mankement aan democratie in de EU is gebrek aan politiek debat
De Europese verkiezingen staan voor de deur. Democratie in de EU heeft tekortkomingen, maar het ontbrak de afgelopen decennia in de EU vooral aan politiek debat. Het is goed dat dit aan het veranderen is.
In juni mogen ruim 400 miljoen Europeanen weer naar de stembus voor… ja, wat eigenlijk? Als u niet weet waar Europese verkiezingen toe dienen ligt dat niet aan u. Lange tijd was een stem in Europese verkiezingen vooral een stem vóór de EU. Dat tij is aan het keren, en dat is een goede zaak. Want Europese verkiezingen moeten geen viering zijn van Europese eenheid, maar een strijd tussen politieke visies.
Compromis
Met Europese verkiezingen kiezen we onze vertegenwoordigers in het Europees Parlement. Maar dat was niet altijd zo. Net als zoveel Europese besluiten waren ze een compromis. In de jaren zeventig riep het Europees Parlement op tot meer democratie in de Europese Gemeenschap, met zichzelf als middelpunt. De lidstaten wilden wel toegeven aan verkiezingen, maar voorkomen dat verkozen Europarlementariërs de dienst uit zouden maken in Brussel. In 1979 waren de eerste Europese verkiezingen zodoende een feit.
Europese verkiezingen werken in de kern nog altijd zoals ze toen bedacht werden, met alle tekortkomingen van dien. Ze hebben weinig invloed op de vorming van de nieuwe Europese Commissie.
Het is bovendien de Europese Commissie die met een nieuw beleidsprogramma komt, niet het parlement. Dat maakt dat Europese partijen geen verkiezingsbeloftes kunnen doen, en er ook niet op afgerekend kunnen worden. Voor zover er sprake is van een verkiezingsstrijd wordt die nationaal gevoerd.
Voor of tegen
Het resultaat: verkiezingen waar weinigen echt warm voor liepen. Dat is niet zo gek: lange tijd ging het Europees Parlement vooral over de technische regels die golden op de Europese markt. Van politieke strijd was amper sprake. Europese verkiezingen werden daarom vooral een peiling van de populariteit van de EU. Hoe hoger de opkomst, zo was de gedachte, hoe groter de steun. En afgaande op de opkomstcijfers nam die decennialang af.
De obsessie met de steun voor de EU maakte Europese verkiezingen tot een soort referendum: bent u vóór of tégen de EU, wilt u méér of mínder Europa? Dit sloeg het politieke debat over de EU plat, en populisten maakten hier gretig gebruik van.
Hét forum
Vergelijk het met Tweede Kamerverkiezingen: het zou absurd zijn om de vraag te stellen of je vóór of tégen Nederland bent, de vraag is wélk Nederland je wilt. Het voortbestaan van de EU is immers geen kwestie meer. Ze overleefde de financiële crisis, vluchtelingencrisis, Brexit, Coronacrisis, staat vooralsnog als een blok achter Oekraïne en gaat de klimaatcrisis te lijf.
De EU zal niet aan crisis bezwijken, ze is juist hét forum is om de grote uitdagingen van onze tijd aan te pakken. Zelfs rechts-radicale politici zien dat in. Hoezeer ze ook tekeergaan tegen Brussel, ondertussen zien ze ook kansen om de EU van binnenuit te hervormen – met strenger asielbeleid, afgezwakte klimaatambities en een meer pro-Russische opstelling.
Eerlijk debat
De kans dat de EU hierdoor een scherpe ruk naar rechts maakt is groot. Maar het maakt wel dat deze Europese verkiezingen over fundamentele vraagstukken gaan, en dat is in principe goed nieuws voor democratie in de EU.
Democratie in de EU blijft onvolmaakt. Toch lijkt de trend van desinteresse in Europese verkiezingen gekeerd: in 2019 steeg de opkomst voor het eerst in veertig jaar. Aan politici en media de opdracht om deze groeiende aandacht recht te doen. Want democratie in de EU vaart wel bij open en eerlijk debat over politieke visies, niet bij een platgeslagen voor of tegen.
Dit opiniestuk werd eerder gepubliceerd in De Limburger
Koen van Zon is EU-historicus en onderzoeker bij Studio Europa Maastricht. Deze opiniebijdrage maakt deel uit van een reeks artikelen die voortkomt uit een samenwerking van De Limburger met Studio Europa Maastricht waarin thema’s aan bod komen die centraal staan bij de aankomende Europese verkiezingen. Op 29 april gaan de lijsttrekkers uit het Europees Parlement met elkaar in debat tijdens het Maastricht Debate.
Lees ook
-
In aanloop naar de Europese verkiezingen zijn er zorgen over de staat van democratie en rechtsstaat in Europa. In Nederland is het een zorg die rond de formatietafel hangt. Polen leek lange tijd dezelfde kant op te gaan als Hongarije, maar sinds de verkiezingen van afgelopen oktober lijkt daar het...
-
Al met al zullen maar weinig mensen bij het lezen over de boerenprotesten gedacht hebben ‘dit is goed nieuws voor de EU.’ En toch zouden de boerenprotesten dat best eens kunnen zijn.
-
Klimaat, oorlog en oplevend nationalisme: mondiale samenwerking rammelt aan alle kanten. Toch pleit hoogleraar Mathieu Segers nog voor Europees leiderschap: ‘Als dood en verderf om zich heen grijpen, en er eigenlijk geen licht meer lijkt te zijn, ontstaan vaak de meest briljante plannen.’
