Maar kan de EU ook echt iets betekenen?

“De EU heeft heel zeker wel stappen gezet, maar er zijn belangrijke lacunes. Ze hebben die veiligheid als zodanig en de defensie van Europa toch steeds aan de NAVO overgelaten. In die zin is het ook een beetje een kater na 25 jaar. We hebben 25 jaar de tijd gehad om dat einde van de Koude Oorlog en de verminderde bereidheid en invloed van de Amerikanen te verwerken, maar we zijn eigenlijk toch in grote mate op Amerika blijven steunen.”

Trump heeft dus gelijk als hij zegt veel minder aan de NAVO te willen bijdragen?

“Ik vind dat we daar een verantwoordelijkheid hebben, ook al moet gezegd worden dat de Amerikanen altijd al ambigue waren. Enerzijds zeiden ze Europa moet meer doen voor de veiligheid, maar toen Europa met een gemeenschappelijk buitenlands-en veiligheidsbeleid aan de slag ging, wilden ze graag dat dit binnen een Europese pijler van de NAVO zou gebeuren. Vader Busch wilde begin jaren ‘90, in de jaren van het verdrag, toch een vinger in de pap houden. Het was voor hen ook een instrument van invloed en macht in Europa. En ons Europeanen kwam het ook goed uit want we wilden dat vredesdividend incasseren, en liever niet teveel aan defensie besteden. Als de Amerikanen 70% van het NAVO budget wilden betalen, waarom zouden we daar dan van wakker liggen? We zijn allebei schuldig. Europeanen hebben zich wel ongerust gemaakt over veiligheidsbeleid, maar weinig actie ondernomen. Europa investeert 200 miljard in defensie, dat is veel geld, maar het gebeurt veel te versnipperd. Er is nauwelijks samenwerking omdat er grote industriële belangen spelen. Achter die wapenindustrieën zitten geld en banen. Er zijn wel initiatieven, zoals het Europees Veiligheidsagentschap dat probeert meer samenwerking te creëren, maar iedereen doet nog teveel zijn ding.”

Wanneer Europa op zichzelf teruggeworpen wordt, blijkt weer hoe weinig verenigd het is…

“Dat is een probleem. Dat was ook het voordeel van de Amerikanen. Zij waren het dominante land omdat ze het merendeel van het NAVO-budget betaalden. Zij hadden het voor het zeggen en slaagden erin om iedereen aan tafel te houden. De drie belangrijkste spelers, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, waren het over het veiligheidsbeleid nooit met elkaar eens. Frankrijk en Duitsland wilden meer binnen de EU regelen en de Britten wilden dit meer binnen NAVO-verband doen. Met de Brexit zal die remmende werking van de Britten er niet meer zijn, dus misschien leidt dat tot een nieuwe impuls tot samenwerking binnen de EU.”

Is het goed dat de EU opgeschud wordt?

“Het creëert kansen. De vraag is: gaan we die kansen grijpen of gaan we in verdeeldheid ten onder? Het is een dubbeltje op zijn kant. Het zou dramatisch zijn wanneer het in verdeeldheid zou eindigen. Kijk naar Nederland; wat stellen wij voor op het gebied van veiligheid? We kunnen niet anders dan internationaal samenwerken. Tot nu toe heeft de NAVO goed gewerkt, mocht deze wegvallen, dan is het een logische keuze om veiligheid binnen EU-verband te regelen. Een kleinere club van landen onder leiding van Frankrijk en Duitsland praat hier al over. Die gedifferentieerde integratie is nu een actueel thema. Maar de Baltische staten staan natuurlijk ook te trappelen om mee te doen in de huidige sfeer van een hernieuwde kleine koude oorlog. Nu staan daar nog NAVO-troepen, maar dan? Je ziet dat Europa vaak wel stappen maakt in tijden van crisis.  Maar zonder Frankrijk of Duitsland beweegt er niets. De verkiezingen daar komen ongelukkig uit, want er is nu een elan voor Europa nodig en dat zal er in de komende maanden niet zijn”

Is er een betere structuur denkbaar dan de EU?

De EU is heel goed ontwikkeld, het zit tussen een internationale organisatie en een staat in. Wat de EU van andere internationale organisaties onderscheidt is dat je naast de (Europese) Raad  waar de lidstaten hun belangen kunnen verdedigen,  je ook de Europese Commissie hebt die het Europese belang verdedigt. Dat heb je bij de meeste internationale organisaties die veelal puur intergouvernementeel zijn niet. De EU heeft een gerechtshof waardoor je afspraken kunt afdwingen, dat is de kracht en het unieke van de EU. Ook al zou je de EU loslaten, dan zouden de lidstaten toch moeten samenwerken om hun veiligheid te garanderen. Kijk bijvoorbeeld naar klimaatverandering: daar zijn middels een intergouvernementele structuur globaal akkoorden over afgesloten. Het nadeel is dat je nu nog maar moet zien of deze akkoorden nageleefd worden.”

De EU is goed zoals die is?

“Als je iets wilt bereiken heb je leiders nodig en instellingen. Er zijn nu te weinig leiders binnen de EU. Merkel neemt gelukkig wel haar verantwoordelijkheid. Maar de instellingen zijn ook belangrijk en daar is al vanaf de jaren ‘50 aan gewerkt. Het werkt misschien niet allemaal perfect, maar er is wel een institutionele structuur die het geheel draagt.”

Toch lijkt het, zeker als het aan de populisten ligt, dat de EU zijn langste tijd heeft gehad? ‘Ieder land voor zich’ lijkt het nieuwe adagium.

“Als ieder voor zich gaat, denk je misschien op korte termijn te winnen, maar op lange termijn verlies je. Europa is de laatste 50 jaar zeer welvarend geweest, maar je ziet andere werelddelen opkomen die ook een deel van de koek willen. In die zin is dit echt een historisch moment: een periode waarin het kraakt en beweegt. Er zijn andere machtsverhoudingen en de wereld probeert zich aan te passen aan die nieuwe verhoudingen. Dat creëert spanning en daarom is het cruciaal dat we als Europa nadenken hoe we ons willen positioneren. Willen we nog meetellen, dan kunnen we beter samen optrekken. Anders zijn we niets. Na de val van de muur kwam er een vrij stabiele periode door de EU-uitbreiding en doordat Amerika nog steeds de politieman was. Eigenlijk ging het heel goed, maar nu blijkt het vooral een overgangssituatie te zijn geweest. De wereld die in 1989 ontstond, moest zich herstructureren. Eerst was er nog het idee dat je met de Russen zou kunnen samenwerken in een soort van ‘house of Europe’. Er was hoop. Maar nu zie je dat Rusland in Europa assertief wordt, er smeult weer een kleine koude oorlog, China komt op. Alle constellaties zijn aan het schuiven en dat brengt altijd een periode van instabiliteit.”

En dan Trump aan het roer in Amerika…

“Ik maak me grote zorgen. Het beleid van de Amerikanen was altijd gericht op een stabiel Europa en daar waren ze bereid in te investeren. We hebben een gemeenschappelijk belang: we staan voor het Westen en samen staan we sterk, zeker met Japan erbij. En nu zie je een president die Brexit toejuicht en de NAVO ondermijnt. Geen enkele naoorlogse regering heeft dat na WOII ooit gezegd of durven zeggen. Dat vind ik enorm verontrustend. Zo zie je maar, dat naast de leiders de instituties ook heel belangrijk zijn.”

Foto homepage: © European Union 2012 - European Parliament (CC BY-NC-ND 2.0)