Een niet Verenigd Rusland

De hele wereld maakt zich zorgen over cyberveiligheid en de Russische politiek. Maar digitale technologie speelt ook een intrigerende rol bij de komende verkiezingen in Rusland zelf, zegt Ruslandexpert Mariëlle Wijermars.

Verenigd Rusland (VR) bezet driekwart van de zetels in het Russische parlement. Vladimir Poetin, ooit de rechterhand van Boris Jeltsin en de facto de partijleider van VR, werd in 2000 tot president gekozen. En dat is hij nog steeds. “Hij beloofde stabiliteit en welvaart en dat maakte hem populair,” zegt Wijermars. “VR was lange tijd zeer dominant, maar verliest die positie in rap tempo.”

De partij verliest aan macht als gevolg van een impopulaire hervorming van het pensioenstelsel, de lagere levensstandaard veroorzaakt door wanbeleid, sancties na de annexatie van de Krim en dalende olie- en gasprijzen. “Toch bestaat de parlementaire oppositie vooral uit kleinere ‘loyale’ partijen die eigenlijk geen oppositie voeren tegen VR.” Dit was niet altijd zo. “Na de val van de Sovjetunie kende de Russische politiek aanvankelijk een periode van levendige oppositie. In 1993 riep president Jeltsin de noodtoestand uit en verbood verschillende linkse partijen, omdat hij bang was voor rebellie. Een en ander draaide uit op tanks die het Russische parlement beschoten.”

(tekst loopt door onder de illustratie)

Florian Raith (tekst), Ted Struwer (illustraties)
rusland

De jeugd wil verandering

Electorale hervormingen hebben nadelig uitgepakt voor de oppositie. Rusland heeft een kiesdrempel van 5 procent, wat het lastig maakt voor nieuwe kandidaten om het parlement binnen te komen zonder de steun van een gevestigde partij. Maar toch is er een manier, zegt Wijermars. “De helft van de volksvertegenwoordigers wordt gekozen op basis van hun plek op partijlijsten; de andere helft wordt direct gekozen in hun kiesdistrict door middel van het first-past-the-post­-systeem.” [Waarbij de kandidaat met de meeste stemmen wint, ongeacht of dit een meerderheid van alle stemmen is – red.]

Natuurlijk kreeg het vergiftigen en opsluiten van Alexei Navalny veel aandacht. De advocaat en anticorruptie-activist had een netwerk van onafhankelijke kandidaten opgezet die zich inzetten voor politieke verandering. “Voor de verkiezingen is hij eigenlijk niet relevant. Hij mag niet meedoen aan de presidentsverkiezingen en als dat wel mocht, zou hij niet winnen.” Navalny is voorstander van een slim verkiezingssysteem, waardoor ontevreden burgers strategisch tegen VR zouden kunnen stemmen. Maar Wijermars denkt eerder dat het linkse kamp in Rusland, dat van dit systeem zou profiteren, zelf beter veranderingen teweeg kan brengen. “Ze hebben een stevige basis. De communistische partij is tot op zekere hoogte loyaal aan Poetin, maar niet homogeen; vooral de jonge leden willen verandering.”

rusland

Cyrillisch alfabet

Ruslands populairste zoekmachine, nieuws en socialmediaplatform zijn allemaal van Russische makelij. “De USSR had al een sterke tech-sector en Russische bedrijven hadden een voorsprong, omdat ze met het cyrillische alfabet werkten. Ze waren de eersten die in de Russisch sprekende voormalige Sovjet-landen voet aan de grond kregen.”

In tegenstelling tot de traditionele mediabedrijven worden al deze bedrijven aangestuurd door oligarchische conglomeraten met persoonlijke banden met het Kremlin. “Sommige grote spelers zijn semionafhankelijk en de overheid gebruikt hen om met het volk te communiceren. Dat is de paradox: het Kremlin heeft de social media nodig, maar voor de oppositie, die geen toegang heeft tot de media, zijn social media nog belangijker.”

rusland

Yandex, het belangrijkste Russische techbedrijf, heeft een populair gepersonaliseerd contentplatform, dat ‘buitensporig negatief’ nieuws weert dat de publieke opinie zou kunnen beïnvloeden. “Yandex is een op winst gebaseerde onderneming; ze moeten het hebben van hun geloofwaardigheid en hun klanten. Tegelijkertijd willen ze niet uit de gratie raken bij de overheid. Het is een soort dans.” Wijermars en haar collega’s gaan nepprofielen gebruiken om te kijken hoe Russische nieuwsfeeds veranderen in de aanloop naar de verkiezingen.

Fittie met Facebook

Rusland dient ook regelmatig klachten in bij buitenlandse socialmediabedrijven, maar het haalt weinig uit. “Rusland legt boetes op voor het overtreden van de regels, maar bedrijven als Facebook of Google zijn zo onwaarschijnlijk rijk dat ze er niet eens wat van merken.” Het lukte Rusland wel om de bandbreedte van Twitter tussen de Zwarte Zee en Beringstraat te knijpen, waardoor het moeilijk werd om plaatjes en filmpjes te posten. En als het voorstel voor een strenge internetwet erdoor gedrukt wordt, zouden internet service providers in Rusland verplicht zijn om zogenaamde deep packet inspection te installeren: data-processing tools die de bron van internetverkeer kunnen achterhalen en content filteren.
“Een patstelling met die tech-molochs zou ingewikkeld zijn: Google is eigenaar van YouTube, dat filmpjes aanbiedt waarin onderzoek wordt gedaan naar kiesfraude in Rusland. Het is ook eigenaar van Android, het populairste besturingssysteem. Het kan dus terugslaan.”

Media gemuilkorfd

Mariëlle Wijermars is universitair docent Cybersecurity and Politics aan de Faculty of Arts and Social Sciences van de Universiteit Maastricht. Ze is co-redacteur van het Palgrave Handbook of Digital Russia Studies en Freedom of Expression in Russia’s New Mediasphere.

Wijermars

Sinds de beginjaren van deze eeuw zet het Kremlin bots in om instemmende reacties op omstreden kwesties te simuleren. “Het is heel goedkoop, zeker vergeleken met militaire campagnes. Bots versterken bepaalde narratieven en ondermijnen andere. Toen het Westen, na Trumps verkiezing, de bots in de gaten kreeg, had Rusland in eigen land en zijn buurlanden al veel ervaring opgedaan.” Wijermars is somber over hetgeen Rusland te wachten te staat. “Er zijn al invallen bij kandidaten geweest, en arrestaties. Ik denk dat de media op grote schaal gemuilkorfd zullen worden. VR zal de verkiezingen winnen, maar zal daarvoor op de lange termijn een enorme prijs betalen. Het regime houdt vol, maar ze ruïneren hun machtsbasis. Het is zo zonde: het land heeft zo veel potentie, maar het mag niet tot bloei komen.”

rusland

Lees ook