Neustraße/Nieuwstraat – De alledaagsheid van integratie

Een beeldverhaal

In een straat die het Nederlandse Kerkrade en het Duitse Herzogenrath scheidt (of verbindt), kijkt PhD-student Eline Schmeets voorbij de Europese Symbolpolitik naar de vele fascinerende facetten van je weg vinden en samenwerken over grenzen heen.

Na de val van Europa’s laatste grote muur, werd de Neustraße/Nieuwstraat in 1995 een Europese oftewel ‘gedeelde’ straat. De straat vormt een twee kilometer lange grens tussen Kerkrade en Herzogenrath en is een symbool voor samenwerking en Europese integratie. Althans, dat is het alomtegenwoordige verhaal dat in de straat wordt verteld, door middel van grote gebaren en openbare kunst.

Volgens Eline Schmeets, cultuurwetenschapper en PhD-student aan de UM, is het “een veelvoorkomende valkuil om te veel nadruk te leggen op het Europese karakter van de straat. Dat overschaduwt de alledaagsheid van integratie.” Ze geeft aan dat Nederlandse media maar al te graag geluidsfragmenten verzamelen als er een Europese verkiezing is of er een voetbalwedstrijd plaatsvindt tussen de twee landen. “Maar door onze aandacht enkel te vestigen op die lijn op de kaart, vergeten we de gewone, pragmatische werkelijkheid van samenleven en samenwerken in het grensgebied.”

Klik op het icoontje om alle foto's te bekijken

Symbolisch verenigd

Het zeer symbolische object dat de aanleiding vormde voor Schmeets’ onderzoek was een brandslangkoppeling die ze tegenkwam bij een tentoonstelling over de complexe relatie tussen Duitsland en Nederland sinds de oorlog. Het verhaal gaat dat Nederlandse brandweerlieden wilden helpen tijdens een brand in Herzogenrath, maar dat niet konden, omdat de landen verschillende normen hadden voor brandslangdiameters. De brandweerlieden bedachten toen op ingenieuze wijze de koppeling, een perfect voorbeeld van Europese integratie en een aandenken dat de bijzondere status van Neustraße/Nieuwstraat benadrukt. “Tijdens mijn onderzoek ontdekte ik dat er langs de grens honderden verschillende brandslangkoppelingen zoals deze zijn – wat heel logisch is als je erover nadenkt...”

Klik op het icoontje om alle foto's te bekijken

Schmeets stuitte ook op een brandweerwoordenboek dat de samenwerking ondersteunde in het licht van de teloorgang van het lokale dialect van Kerkradenaren. Dit was een beter symbool geweest, ware het niet dat dit verhaal – de teloorgang van het Kerkraads dialect – niet zo eenvoudig en opbeurend is. “Ik vroeg me af welke andere aspecten van integratie werden overschaduwd door het heersende verhaal. Dat is ook de reden waarom ik heb gekozen voor participerende observatie als mijn belangrijkste onderzoeksmethode. Ik was bang dat ik met alleen interviews niet verder zou kunnen kijken dan de algemeen geaccepteerde en geïnternaliseerde verhalen.”

Klik op het icoontje om alle foto's te bekijken

Dat betekent niet dat er ook voorbeelden zijn waarin de culturen botsenzich tegen elkaar verzetten. “Tijdens de coronapandemie werd vuurwerk afsteken tijdens de jaarwisseling in Nederland verboden, om extra druk op de ziekenhuizen te voorkomen. Op verzoek van hun burgemeester, staken de inwoners van Herzogenrath uit solidariteit ook geen vuurwerk af. Maar de inwoners van Kerkrade gingen in tegen de voorschriften van de Nederlandse overheid en staken wél vuurwerk af.”

Een lange geschiedenis van samenwerking van onderop

Neustraße/Nieuwstraat lijkt te strooien met symbolen van zowel de Europese belofte als de daaropvolgende desillusie. “De helft van de blauwe bankjes die in ‘95 werden geïnstalleerd, zijn kapot. Sommige zijn overgeschilderd. Er groeit mos op de bushaltes met het EU-logo.” Schmeets waarschuwt er echter ook voor het EU-centrische idee van een verenigd Europa niet zomaar voor waar aan te nemen. “Het is meer een voortzetting van een Europese grensoverschrijdende samenwerking die al bestond vóór de oorlogen en vóór de Europese Unie.

Klik op het icoontje om alle foto's te bekijken

Dat is inderdaad een andere belangrijke valkuil bij het opleggen van pro- of anti-EU-verhalen op deze straat. Zowel Kerkrade als Herzogenrath zijn perifere voormalige mijnsteden, die hun welvaart achteruit hebben zien gaan. “Om het bot te zeggen: geen van beide steden is erg uitnodigend of rijk.” De grens heeft echter wel materiële sporen achtergelaten in de straat. “Er stond een metalen hekwerk tegen de huizen aan de Nederlandse kant. Daarom hebben de meeste van deze huizen hun voordeur heel onhandig aan de zijkant.”

Klik op het icoontje om alle foto's te bekijken

Hoewel Schmeets niet van plan is om stelling te nemen tegen welk Europees verhaal dan ook, vertelt ze: “Tijdens mijn onderzoek heb ik erg interessante manieren gezien waarop mensen met deze situatie omgaan. Er zijn zo veel kleine en geïmproviseerde oplossingen waar we veel van kunnen leren.”

Fotografie: Philip Driessen, tekst: Florian Raith