Voedselbos als inspiratiebron voor onze toekomstige voedselvoorziening
Dit verhaal gaat over meer dan alleen voedselbossen, hommels, vogelgeluiden en biodiversiteit. Het laat zien hoe een gedeelde interesse in duurzaamheid en biodiversiteit bijna moeiteloos samenwerking binnen FSE bevordert.
“Neem een braakliggend stuk land, laat de natuur zijn gang gaan en het wordt een bos. Er ontstaat een evenwicht tussen alle organismen, maar voor de mens valt er nauwelijks iets te oogsten,” zegt Aki Härmä, onderzoeker bij het Department of Advanced Computing Sciences. De uit het dichtbeboste Finland afkomstige onderzoeker over oogsten in de natuur: “Voor één gezin heb je een groot stuk bos nodig om genoeg paddenstoelen en bessen te plukken.”
De mens plukt al lang niet meer uitsluitend in het bos, maar verbouwt gewassen op grote schaal. Zelfs in een monocultuur blijft een biologisch evenwicht cruciaal. “Landbouw vereist veel mechanisch werk, mest en chemicaliën om dat evenwicht te behouden. In een voedselbos kun je met veel minder inspanning een stabiele omgeving creëren en toch voedsel oogsten. Hoe bereik je zo'n evenwicht? En hoe beïnvloedt menselijke activiteit de organismen in het bos en hun onderlinge balans? Dat fascineert me,” zegt Aki.
In Cadier en Keer beheert Pim Martens, van de onderzoeksgroep System Earth Sciences en University College Venlo, zijn eigen voedselbos. Hij houdt zich met dezelfde vragen bezig. Samenwerking met Aki was dan ook een logische stap. “Voedselbossen zijn een relatief nieuw fenomeen; het oudste in Nederland is pas 15 jaar oud. De ontwikkeling verloopt traag en vaak op basis van trial-and-error,” zegt Pim. “Dat willen we veranderen. Met wetenschappelijke inzichten kunnen we voorspellen hoe een eigenaar zijn bos optimaal kan inrichten en beheren voor een maximale oogst.”
Vogelzang
In hun vrije tijd doen Aki en Pim volop onderzoek. “Al twee jaar neem ik vogelgeluiden in mijn tuin op. Ik verzamelde inmiddels meer dan een miljoen geluidsfragmenten,” vertelt Aki. “Met die data wil ik biodiversiteit in kaart brengen: welke vogelsoorten zijn er en hoeveel?” Pim onderzoekt ondertussen de biodiversiteit in zijn voedselbos. “Dit voorjaar vergelijken studenten van de opleiding Circular Engineering het aantal wormen in de bodem van voedselbossen en landbouwgrond.”
Hun onderzoek krijgt steeds meer vorm. In maart opende in het Nick Bos Greenhouse in Venlo een BeeBar: een houten constructie vol camera’s en microfoons. Nectar trekt bestuivers zoals bijen en hommels aan. Aki legt uit: “We proberen individuele insecten te herkennen en populaties in een gebied te tellen. Nu testen we dit in de kas met een bekende hoeveelheid hommels. Later kan de BeeBar bestuivers in voedselbossen registreren.” Dit project is een samenwerking tussen DACS, BFFI, UCV en IDEE (FHML).
We proberen individuele insecten te herkennen en populaties in een gebied te tellen.
Aki HärmäDigital twin
De onderzoekers werken aan meerdere grote subsidieaanvragen rondom biodiversiteit en voedselbossen. “We willen alle beschikbare data over voedselbosbeheer samenbrengen in een model dat beheerders advies geeft. Denk aan onze sensordata, ervaringen van beheerders en wetenschappelijke literatuur,” zegt Aki. Pim vult aan: “Daarnaast werken we met MACSBIO en de Universiteit van Antwerpen aan een ‘digital twin’ van wijngaarden in België en Nederland, waarmee we wijnboeren kunnen adviseren.”
Op technisch vlak zien Aki en Pim meer mogelijkheden voor samenwerking. Zo kunnen robots worden ingezet om rijp fruit te herkennen en te oogsten. Nu gebeurt de oogst in voedselbossen en wijngaarden nog met de hand. Pim: “Dat heeft ook voordelen: het versterkt sociale verbondenheid en begrip voor de natuur.”
Hoewel voedselbossen intensieve landbouw niet kunnen vervangen, bestaan er tussenwegen, meent Pim. “Een bekend voorbeeld is strokencultuur, ofwel ‘voedselbossen light’. Diverse gewassen op één akker, waarbij je rij na rij een ander gewas kiest. Het voordeel is dat traditionele oogstmachines op zo’n akker terecht kunnen en dat je, door de afwisseling, meer biodiversiteit creëert, waardoor ziektes minder kans hebben.”
Een ander voorbeeld van een voedselbos light is de voedseltuin die Pim wil realiseren op de Brightlands Campus Greenport Venlo. “Hier kunnen studenten van alle Venlose opleidingen aan de slag.”
Samenwerken
Wie goed oplet, ziet dat vrijwel alle onderzoeksgroepen binnen FSE bij dit werk betrokken zijn. Weinig onderzoeken zijn zo inter- en transdisciplinair als dat naar voedselbossen en biodiversiteit. Pim: “Dit onderwerp raakt aan veel vakgebieden binnen FSE en sluit zelfs aan bij persoonlijke interesses van collega’s. Het is daarom makkelijk om samenwerkingspartners te vinden.” De noodzaak voor het onderzoek is er ook. Boeren zullen in toenemende mate rekening met de natuur moeten houden, al was het maar om klimaatverandering het hoofd te kunnen bieden. Kennis over teelttechnieken die de biodiversiteit bevorderen, is daarbij onontbeerlijk. Veel van die kennis is te vinden in het voedselbos.
